Chiến sĩ Hồ Văn Niệm, thuộc C759 TNXP anh hùng. Anh sinh năm 1946, quê ở xã Mai Hóa, huyện Tuyên Hóa, Quảng Bình, nay là xã Tuyên Bình, tỉnh Quảng Trị. Anh đã anh dũng hy sinh vào ngày 4/1/1968 khi làm nhiệm vụ phá bom nổ chậm. Anh là người đã cùng tổ cảm tử phá thành công 12 quả bom, và hy sinh ở quả thứ 13, để lại tấm gương sáng về lòng quả cảm và tinh thần “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Câu chuyện về người con ưu tú này được kể lại bởi cựu TNXP Trần Bá Thược, 82 tuổi, đồng hương và đồng đội của Hồ Văn Niệm.
Tuổi trẻ lên đường
Giữa năm 1965, khi Mỹ leo thang chiến tranh, tăng cường đánh phá miền Bắc, hòa chung khí thế tuổi trẻ cả nước lên đường “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, Hồ Văn Niệm đã viết đơn tình nguyện nhập ngũ. Anh được kết nạp vào Đoàn viên thanh niên lao động và tại lễ kết nạp đã xin hứa: “Ra đi giữ trọn lời thề, chưa thắng giặc Mỹ chưa về quê hương!”. Câu nói này sau đó trở thành khẩu hiệu hành động cho toàn đơn vị.
Ngày 4/6/1965, Hồ Văn Niệm gia nhập Đại đội TNXP 759 (C759-N75-P31), đơn vị TNXP đầu tiên của Tuyên Hóa. Anh được biên chế vào Tiểu đội 1, cùng đồng đội làm nhiệm vụ lấp hố bom, mở đường, đảm bảo giao thông trên cung đường dài 12km từ La Trọng đến Bãi Dinh thuộc tuyến đường 12A ở miền Tây Quảng Bình. Toàn đơn vị đã vượt qua bao gian khổ, hy sinh để hoàn thành nhiệm vụ “Thông đường, mở tuyến cho xe ra tiền tuyến”, với khẩu hiệu: “Đường chưa thông không tiếc máu, tiếc xương” hay “Máu 759 có thể đổ song cầu đường 759 không thể tắc!”. Cựu TNXP Trần Bá Thược cho biết, những ngày đầu thực hiện nhiệm vụ trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt, bệnh tật và máy bay địch đánh phá cả ngày lẫn đêm, Hồ Văn Niệm vẫn cùng đồng đội kiên cường vượt qua.
Các chiến sỹ C759 đang san lấp hố bom ở tuyến đường Ba Trại. Ảnh tư liệu.
Đối mặt hiểm nguy
Là một chiến sĩ luôn xung phong đi đầu, Hồ Văn Niệm đã nhiều lần thoát chết trong gang tấc. Lần thứ nhất là đêm 26/6/1966, tại ngầm Hà Vi (Km23, đường 12A). Khi đơn vị đang lấp hố bom, một quả bom nổ chậm bất ngờ phát nổ khiến chiến sĩ Trần Trọng Khuyến hy sinh. Mười phút sau, khi đơn vị vừa rút lui khoảng 100m, một quả bom nổ chậm khác dưới ngầm lại phát nổ, gây tắc đường. Hồ Văn Niệm là người hăng hái đi đầu cùng toàn đơn vị quay lại làm nhiệm vụ.
Lần thứ ba, vào ngày 3/7/1966, máy bay B52 ném bom vào đội hình. Toàn bộ ngọn đồi Cha Quang sụp đổ, lấp kín đường 12A, khiến 2/3 quân số đơn vị bị vùi lấp. Hồ Văn Niệm nằm trong số đó, nhưng anh đã tự mình moi đất đá bò lên, tự sơ cứu vết thương rồi quên hết đau đớn, xông lên đào bới tìm đồng đội. Mặc dù bị thương, Hồ Văn Niệm vẫn cố sức cứu đồng đội, anh đã bế Hoàng Văn Huấn (bị thương nặng) trên tay. Máu đồng đội và máu của anh hòa lẫn, nhuộm đỏ cơ thể từ đầu đến chân. Khi chỉ huy khuyên anh về tuyến sau điều trị, Hồ Văn Niệm xua tay: “Tôi chỉ bị phần mềm thôi, vẫn còn đủ sức để cứu chữa đồng đội và làm nhiệm vụ thông đường”.
Đêm 3/7/1966 là một đêm tang thương với C759, với 6 chiến sĩ hy sinh và 20 đồng chí bị thương. Tiểu đội 1 của Hồ Văn Niệm từ 10 người chỉ còn lại ba. Sau trận bom đó, với tinh thần chiến đấu gan dạ, dũng cảm, Hồ Văn Niệm được chi bộ C759 đưa vào hàng ngũ đối tượng Đảng. Tập thể C759 cùng Tiểu đội 1 và đồng chí Nguyễn Thị Kim Huế cũng được tuyên dương Anh hùng. Đồi Cha Quang (Đồi 3/7) sau này được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Đặc nhiệm phá bom
Tháng 5/1967, sau gần hai năm làm nhiệm vụ ở đường 12A, Hồ Văn Niệm cùng đơn vị hành quân về tuyến đường Ba Trại (Bố Trạch, Quảng Bình). Tuyến đường này cùng với C751 (Bố Trạch) và C752 (Quảng Trạch) có vai trò chiến lược đặc biệt. Thứ trưởng Bộ Giao thông vận tải Dương Bạch Liên từng nhận định đây là “con đường lý tưởng” để tránh các trọng điểm Bắc và Nam đèo Lý Hòa, đồng thời là tuyến vận tải quan trọng tránh tầm quan sát của tàu chiến Mỹ thuộc Hạm đội 7. Vì vậy, Ngã ba Ba Trại trở thành “tọa độ lửa”, nơi giao điểm xe hàng vượt phà sông Gianh và từ bến trung chuyển Ngân Sơn đi về. Máy bay Mỹ đã trút mọi loại bom đạn, pháo từ Hạm đội 7 cũng bắn vào khu vực này. Tại đây, Hồ Văn Niệm một lần nữa thoát chết vào một buổi chiều tháng 6/1967, khi anh cùng bạn Thược đi lấy gỗ chống lầy ở ngầm Hạ Trạch, bị máy bay Mỹ phát hiện và ném bom bi nhưng cả hai đã thoát nạn.
Đầu tháng 1/1968, máy bay Mỹ thả hàng trăm quả thủy lôi, bom từ trường và bom nổ chậm hẹn giờ xuống phà sông Gianh, ngầm Hạ Trạch và đường Ba Trại. Một kế hoạch phá bom từ trường, bom nổ chậm được Ban Chỉ huy Đội 119 triển khai và giao cho C759 rà phá trên tuyến đường phụ trách. Hồ Văn Niệm cùng đồng đội đã lăn lội, phát hiện bom từ trường ở khu vực ngầm Hạ Trạch. Với tinh thần trách nhiệm và lòng dũng cảm kiên cường, chỉ trong hai ngày đầu tháng 1/1968, anh cùng tổ rà phá đã phá nổ 11 quả bom từ trường hai bên ngầm Hạ Trạch, đảm bảo an toàn cho xe qua. Đặc biệt, ngày 2/1/1968, một quả bom từ trường chưa nổ, chống bốn cánh lên giữa đường như thách thức các chiến sĩ TNXP. Để đảm bảo thông đường, Ban Chỉ huy đơn vị quyết định thực hiện phương án 3 (đánh trực tiếp), một phương án cực kỳ mạo hiểm. Tổ cảm tử của Hồ Văn Niệm đã xung phong và hoàn thành nhiệm vụ phá hủy quả bom thứ 12 thành công mà người vẫn an toàn.
Sự hy sinh bất tử
Sáng 4/1/1968, máy bay Mỹ lại tập trung đánh phá vào ngã ba đường Ba Trại và ngã ba Ngân Sơn, khiến hơn 500m đường bị cày nát bởi bom nổ chậm, bom hẹn giờ. Trong đó có quả bom chưa nổ nằm dưới mặt đường. Thực hiện lệnh của Đảng ủy và Ban Chỉ huy công trường, phải nhanh chóng “mở đường máu” cho xe ra tiền tuyến, Tổ cảm tử do C trưởng Cao Xuân Bảo triển khai nhiệm vụ. Hồ Văn Niệm tình nguyện tham gia kíp phá bom cùng các đồng chí trong tổ. Đơn vị đã làm lễ truy điệu sống cho tổ cảm tử. Tại buổi lễ đầy xúc động, Hồ Văn Niệm đã hứa: “Quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ, dù có hy sinh đến tính mạng, chúng tôi vẫn quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Tất cả mọi người đều nén nỗi đau, hồi hộp chờ đợi.
Anh Hồ Văn Niệm tiến hành kích hoạt bom lần 1 nhưng chưa đạt kết quả. Tiếp tục kích hoạt lần 2, do là bom nổ chậm hẹn giờ nên quả bom đã phát nổ ngay lúc anh bắt đầu kích hoạt. Con đường đã được thông, nhưng Hồ Văn Niệm mãi mãi nằm lại nơi đây. Thân thể anh đã hòa vào lòng đất mẹ, vào con đường anh từng kiên cường giữ vững. Do Hồ Văn Niệm là đối tượng Đảng, sau khi anh hy sinh, Thường vụ Đảng ủy Đội N119 đã ra quyết định kết nạp Đảng tại trận cho anh và đề nghị truy tặng Huân chương Lao động hạng Nhì.
Với sự hy sinh anh dũng vào ngày 4/1/1968, Hồ Văn Niệm đã được Chủ tịch Nước truy tặng Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Ba và Bộ Giao thông vận tải truy tặng Huy chương vì sự nghiệp Giao thông vận tải. Ông Trần Bá Thược rưng rưng cho biết thêm, trước khi xung phong đi TNXP, Hồ Văn Niệm dù phải bỏ học từ lớp 6 vì hoàn cảnh gia đình nhưng anh có giọng đọc sách rất diễn cảm. Anh luôn mang theo hai cuốn tiểu thuyết “Thép đã tôi thế đấy” và “Tắt đèn”, những lúc rảnh rỗi lại đọc cho đồng đội nghe. Anh hy sinh ở cung đường Ba Trại khi mới 22 tuổi, để lại bố mẹ già và hai đứa em thơ.
Tác giả (trái) đang ghi chép tư liệu về liệt sĩ Hồ Văn Niệm do ông Trần Bá Thược (phải) cung cấp.
Di sản anh hùng
Trong suốt gần ba năm (1965-1968) sống, làm việc và chiến đấu, Hồ Văn Niệm đã thể hiện sự kiên cường, dũng cảm phi thường. Chiến công và thành tích của anh trên tuyến đường 12A huyền thoại (Tuyên Hóa) và đường Ba Trại (Bố Trạch) đã mãi mãi đi vào lịch sử chống Mỹ cứu nước của dân tộc, của đơn vị C759 anh hùng. Tên tuổi của anh đã làm rạng danh quê hương, đất nước và sẽ được lưu danh cùng với 7 liệt sĩ TNXP khác (cũng hy sinh tại đây) ở Nhà bia tưởng niệm, Di tích lịch sử quốc gia Đường Ba Trại, tỉnh Quảng Bình. Hồ Văn Niệm xứng đáng được đồng đội đề nghị Đảng, Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.
Hồ Duy Thiện
