Thác Yaly. Ảnh internet
Nằm trên địa bàn xã Ya Tăng, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, thác Yaly là dòng thác đẹp không kém gì thác Pa Sỹ thuộc con sông Sê San, có hồ nước rộng và nhiều ốc đảo. Những khối đá xếp nối tiếp nhau theo hình bậc thang, nước từ đỉnh thác đổ từ trên cao xuống như một dải lụa lấp lánh ánh nắng vàng chiếu vào khiến không gian nơi đây trở nên mờ ảo, lãng mạn.
Yaly nghĩa là dòng nước mắt nàng H’Ly bởi tương truyền rằng, ngày xưa nàng H’ly đã chết vì khóc thương nhớ người yêu không trở về, dòng nước mắt của nàng đã chảy thành thác. Rồi anh dí dỏm: “Bây giờ nước mắt nàng H’Ly đã không còn tuôn chảy nữa mà đã lai láng thành lòng hồ rộng lớn và dòng nước mắt này đang ngày đêm chuyển thành dòng điện thắp sáng quê hương”.
Để hiểu rõ hơn về câu chuyện truyền thuyết này, chúng tôi đã tìm đến xã Yaly (huyện Sa Thầy) để nghe những người già kể lại.
Già làng A Nhéo – làng Tum giải thích: Theo tiếng của đồng bào Gia Rai, Ya là nước mắt, Ly là tên người con gái đẹp, tên của dòng thác này được ví như dòng nước mắt của nàng H’Ly. Chuyện kể rằng nàng H’Ly là con gái yêu của trưởng làng, rất xinh đẹp. Đến tuổi bắt chồng , nàng H’Ly có nhiều người theo đuổi, trong đó có 2 người đàn ông cùng yêu say đắm nàng là chàng Rốc và chàng Rit, nhưng 2 người lại có hoàn cảnh rất khác nhau. Chàng Y Rốc ở làng kế bên khỏe đẹp, mạnh mẽ, can trường… được nàng H’Ly rất ưng ý, nhưng ngặt nỗi nhà Rốc lại quá nghèo nên không môn đăng hộ đối với con của trưởng làng giàu có và quyền uy. Còn chàng Y Rít là con nhà giàu có trong làng cũng giỏi giang nên được gia đình H’Ly ưng thuận nhưng nàng lại không ưng cái bụng.
Không muốn ép con gái, để công bằng, cha của nàng đã đề ra cuộc thi để tìm ra người chiến thắng, bất kể người nào thắng thì H’Ly cũng phải đồng ý kết hôn. Kết quả thi tài phát rẫy, đơm cá, bẫy thú… của 2 chàng đều “kẻ 8 lạng, người nửa cân”. Không thể phân thắng bại, trưởng làng đành thách đố “Ai dám vượt sông, qua núi Bêuchoong (thuộc dãy núi PleiTum) mang về cho ta con cọp dữ, người đó sẽ được con ta chọn để bắt làm chồng”…
Đứng trước dòng Sê San sủi bọt đang gào thét, chàng Y Rít sợ hãi, xanh mặt lẳng lặng quay về làng, còn chàng Y Rốc đã chào nàng Ly, hăm hở đeo tên nỏ ra sau lưng lao người xuống sông bơi sang bên kia dòng nước dữ.
Thế nhưng, ngày qua ngày rồi nhiều tuần trăng đi qua mà vẫn không thấy chàng Rốc quay về, nàng H’Ly thì cứ héo mòn chờ đợi và hàng ngày nàng đều đến nơi hai người đã tạm biệt nhau khóc lóc và ngóng người yêu. Nhưng mãi đến 1 năm, rồi 2 năm vẫn không thấy chàng trai về, nàng H’Ly vì kiệt sức và chết ở đó, những giọt nước mắt của cô đã biến thành dòng thác.
Còn già làng A Ríu (làng Chờ) thì tiếp thêm một chút giai thoại về câu chuyện tình này là: Nàng H’Ly vì khóc thương nhớ người yêu mà kiệt sức rồi gục xuống bên 2 dòng nước chảy và bỗng kỳ lạ thay mặt sông nơi đó bỗng sụt xuống thành 3 tầng thác; giữa 2 dòng nước lại có thêm dòng chảy hiền hoà uốn lượn. Có vách đá trên dòng thác này người ta còn nhìn thấy giống dáng hình của người con gái, có lẽ là do nàng H’Ly đã hoá thành, thế nên từ đó người dân mới gọi dòng thác này là Yaly.
Mỗi người lại có thêm một kể chuyện khác nhau, song cách kể nào thì vẫn xoay quanh truyền thuyết về tình yêu thủy chung nhưng dang dở, đau buồn của cô gái tên H’Ly và chàng trai tên Y Rốc.
Năm 1993, công trình thủy điện Yaly được khởi công xây dựng, đến năm 2003, nhà máy thủy điện Yaly hoàn thành đã biến cả vùng thác Yaly hoang sơ thành một công trình kỳ vĩ. Dòng thác Yaly cuồn cuộn không còn nữa, nước mắt nàng H’Ly đã thôi tuôn mà thay vào đó là lòng hồ thủy điện Yaly phẳng lặng. Vẻ đẹp của thác Yaly nổi tiếng hùng vĩ và dữ dằn ngày xưa nay được thay bằng cảnh đẹp của đập dâng, đập tràn xả lũ, của hồ nước mênh mông, thơ mộng. Nhà máy thủy điện Yaly với công suất lắp đặt 720MW và sản lượng điện trung bình năm 3,7 tỷ kWh và là bậc thang thủy điện lớn nhất trên hệ thống sông Sê San, hồ nước Yaly có diện tích rộng 64,5km² và trữ lượng nước lên tới 1,03 tỷ m³.
Không chỉ tạo ra nguồn năng lượng lớn, hồ Yaly còn mang lại một nguồn lợi thủy sản rất lớn. Với người dân các xã Yaly, Ya Tăng, Sa Bình (huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum) trước đây, họ đã họ đã rời làng để nhường đất cho lòng hồ thuỷ điện Yaly và nay lòng hồ đang hằng ngày đáp lại ân tình của họ khi cá tôm luôn đầy để người dân khai thác, cải thiện cuộc sống.
…Thác Yaly giờ chỉ còn lại dấu tích hố xói bên dưới chân đập. Song huyền thoại về một mối tình thủy chung, son sắt giữa nàng H’Ly và chàng Y Rốc vẫn làm say đắm con tim mỗi người thợ điện đang ngày đêm khai thác dòng nước mắt ấy và với mỗi du khách đến với Yaly.
Theo petrotimes.vn
