Khu vườn rộng gần 2.000 m2 ở thôn Quyết Tiến, xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình của cựu chiến binh Trần Văn Quận cũng như bao khu vườn khác, được anh trồng hoa, cây cảnh, rau màu… Nhưng điều đặc biệt là khu vườn lưu giữ hơn 70 vỏ bom, đạn các loại của Mỹ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam (1955 – 1975).
Cựu chiến binh Trần Văn Quận ((ảnh trên, bìa phải) cho biết: “Những năm đang còn quân ngũ, từ việc đam mê cá nhân tôi sưu tầm những kỷ vật nhỏ như các loại vỏ đạn, các vật dụng hằng ngày trong sinh hoạt của người lính… Đến khi xuất ngũ trở về việc sưu tầm những kỷ vật về chiến tranh mới thật sự thôi thúc. Không còn là sự đam mê nữa mà tôi làm với mục đích: Cho hôm qua, cho hôm nay, và cho ngày mai”.
Anh Trần Văn Quận nhập ngũ năm 1995 ở vùng III Hải quân. Những năm trong quân ngũ phát hiện trong đống phế liệu mà người dân mua bán đồng nát có những kỷ vật chiến tranh, với đam mê của mình anh đã mua bán, trao đổi để sở hữu chúng làm bộ sưu tập cá nhân. Sau khi phục viên ước mơ làm một khu vườn lưu giữ kỷ vật chiến tranh để giáo dục thế hệ trẻ biết về giá trị của hòa bình, của một thời đất nước đi qua chiến tranh đã thôi thúc anh. Buổi đầu, công việc không được suôn sẻ vợ can ngăn, vì thấy công việc anh làm vừa vất vả, vừa nguy hiểm, vừa tốn tiền. Nhưng khi biết những quả bom là vỏ rỗng nên vợ yên tâm. Rồi người ngoài nhìn vào họ cho anh là đồ gàn, thời buổi mọi người lao vào làm kinh tế thì bản thân anh chạy theo những đam mê “mơ hồ”.
Thời gian đầu, anh đi tất cả các tiệm phế liệu dọc đường Hồ Chí Minh từ tỉnh Nghệ An đến Phú Yên. Anh cho biết, qúa trình sưu tầm, gặp rất nhiều khó khăn, nhưng dần dần, bà con cùng chính quyền nơi anh tìm đến hiểu việc làm đầy ý nghĩa nên họ tặng, bán và ký gửi ở khu vườn của anh. Các vỏ bom mua về được anh gia công, lau chùi và sơn kỹ càng. Nhớ dạo, đưa được vỏ quả bom MK-84 khổng lồ[i] về vườn là một kỳ công. Quả bom nặng, không thuê được máy kéo, nhưng may mắn nhờ một số người quen dùng dây thừng kéo từng tý một, lúc qua sông cũng phải bơm phao cho nổi lên mới di chuyển được. Anh kể lại, lần mua chi tiết động cơ phản lực Mỹ phải đi ba vòng hơn trăm cây số, qua 6 đầu mối mới mua được. Tích dần từng năm một, từ năm 2018 đến nay, anh Quận đã chi gần 1 tỷ đồng mua các loại vỏ bom, đạn.
Sau khi có những vỏ bom đạn, anh đưa chúng vào từng vị trí thích hợp rồi đúc bê tông tạo thành trụ gắn kết. Mỗi quả bom được anh Quận lắp trên một chốt sắt gắn với trụ bê tông được chôn sâu xuống đất nên dù cao khoảng 1,5m đến 2m nhưng khi dùng tay đẩy vào quả bom vẫn có thể xoay nghiêng một góc 45 độ mà vẫn đứng vững chãi. Các vỏ bom có thể quay được nhiều hướng khác nhau rất linh động. Từ những vỏ bom, đạn… được anh sáng tạo, chế thành các vật dụng đựng đồ, bồn trồng hoa, cây cảnh làm nên “sự sống hồi sinh trong lòng kẻ hủy diệt”.
Khu vườn anh đã thu hút hàng trăm lượt khách thập phương, Hội Cựu chiến binh, Hội Cựu TNXP, học sinh các nơi… về tham quan miễn phí. Hằng ngày anh vừa làm việc, vừa hướng dẫn mọi người tham quan, nhưng lúc nào cũng vui vẻ với khách. Anh luôn chỉn chu trong bộ quân phục, đội mũ tai bèo, dẫn khách dạo quanh khu vườn, thuyết trình giới thiệu về những hiện vật và câu chuyện lịch sử. Các đoàn tham quan đã có nhiều ấn tượng tốt đẹp về tình cảm, sự gần gủi của chủ nhân.
Dẫn chúng tôi đi hết khu vườn, anh Quận giải thích: “Ở khu vườn này, mỗi không gian, mỗi hiện vật đều tái hiện những câu chuyện lịch sử của nó. Qua bố cục, tôi muốn tái hiện danh hiệu “Quảng Bình Hai Giỏi” trong chiến tranh chống Mỹ. Trong bố cục trưng bày, tôi cho dựng những quả bom cắm xuống mặt đất được gắn đế để tạo độ nghiêng, tái tạo lại khung cảnh người dân sản xuất dưới làn mưa bom bão đạn”. Sờ tay vào một quả bom tấn to nhất vườn, anh Quận cho biết, quả bom này có người sưu tầm trả giá 200 triệu đồng nhưng anh không bán. Rồi giọng anh chùng xuống: “Năm 1972, gia đình tôi bị một quả bom rơi trúng nhà, ông nội tôi mất, anh trai thứ ba bị thương nặng khi tôi chưa chào đời. Ký ức đó được bà nội kể lại càng làm tôi hiểu thêm những tội ác của đế quốc Mỹ tàn bạo gây ra. Từ đó thúc giục tôi sưu tầm những kỷ vật cũ trong chiến tranh, mong muốn làm một điều gì đó có ý nghĩa”. Anh tâm sự: “Tôi muốn chuyển tải thông điệp tri ân anh hùng liệt sĩ, cựu chiến binh từng tham gia cuộc chiến tranh giành độc lập tự do của dân tộc, để họ ôn lại những kí ức về những năm tháng ác liệt của chiến tranh, khơi dậy truyền thống yêu nước, căm thù giăc. Giáo dục cho thế hệ trẻ được kết nối với lịch sử, biết được quá khứ đau thương, từ đó gìn giữ hòa bình, đừng để chiến tranh xảy ra. Tôi muốn mọi người đến đây là có thể hình dung, trải nghiệm và sống lại một thời “hoa lửa” của dân tộc”.
Anh Quận cho biết, đây là bước khởi đầu. Trong thời gian tới, sẽ tiếp tục dựng, mô phỏng các dạng bom tiếp đất và tái hiện hình ảnh người dân sống dưới cảnh “mưa bom bão đạn” trong thời kỳ chiến tranh. Anh dự định sẽ sưu tầm thêm các kỷ vật khác về chiến tranh ngoài vỏ bom đạn, thành khu trưng bày về kỷ vật chiến tranh, làm hồi sinh sự sống hôm nay trên đau thương mất mát của hôm qua. Mong rằng chính quyền địa phương, các cơ quan, cộng đồng xã hội cùng chung tay để ý nguyện của anh sớm được thực hiện. Mảnh vườn độc đáo về kỷ vật chiến tranh phong phú, đa dạng hơn, để nơi đây trở thành địa chỉ đỏ giáo dục về truyền thống.
Một số hình ảnh khác
Nguyễn Đại Duẫn
CTV Trang Bản tin Hội Trường Sơn Việt Nam, tại Quảng Bình
[i] Mk-84 là bom lớn nhất trong dòng bom không có thiết bị dẫn đường Mk-80; bom có thể nặng 925kg (khối lượng thực tế của nó tùy thuộc vào các loại cánh ổn định mà nó dùng và ngòi bom), chứa 429 kg chất nổ Tritonal (sức công phá hơn TNT khoảng 18%) kết hợp cùng bột nhôm để tăng hiệu quả nổ. Mk-84 là bom lớn thứ 6 trong kho vũ khí của Mỹ. Nó có bán kính nổ gây chết người ngay lập tức là 360 m còn phạm vi gây thương tích nặng là 800 m,
