Chảy từ địa phận nước bạn Lào qua hai tỉnh Sơn La, Thanh Hóa trước đổ ra Biển Đông, sông Mã có chiều dài 512 km (phần trên lãnh thổ Việt Nam dài 410 km), là một trong những dòng sông lớn và có vị trí quan trọng trong tiến trình lịch sử văn hóa của Việt Nam.
Mẹ bảo em đừng lấy chồng cách sông
Sao người bên ấy em vẫn nhớ?
Nay anh về bên dòng sông Mã
Sông sóng cả, lòng không bận nữa
Cầu thênh thang, đường mới ta đi…
Nhớ lời bạn đêm đợi giặc:
“Hôm nay Hàm Rồng mấy lần giặc tới
Trái tim như viên đạn nén trong băng…”[1]
Cảm ơn sông! đầu nguồn và cuối sông trên cùng đất Việt
Thương người Tây Tiến ngày về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành[2]
Sông Mã in màu cờ Tổ Quốc
Câu Xường[3] theo con nước về xuôi…
Câu Xường thấm trong núi Làn Ai
Nơi “Nàng Ờm và chàng Bông Hương” tuẫn tiết[4]
Bản tình ca một thời Rô-mê-ô và Giu-li-ét
Sinh ra trên đất Mường Ai? …
Nơi anh nói lời đầu bên sông tháng chạp
Một vùng phù sa, một vùng dân ca
Bước chân “Nàng Nga, đạo Hai Mối”[5]
Đưa ta qua khúc xiết Hàm Rồng
Sông Mã sáng ngời bao chiến công
Nhân loại biết tên một cây cầu lừng lẫy
Nhà thơ xưa ước được lần thăm lại
Có ai xui, sao mãi nhớ Hàm Rồng?[6]
Sông qua đây, sông qua Bến Than[7]
Một tuyến qua sông, nay tỏa mấy con đường
Câu hò cũ theo người về bến cũ
Đã hiện nơi này một thành phố nguy nga!
Trịnh Ngọc Dự
[1]Thơ Lã Hoan.
[2] “Áo bào thay chiếu, anh về đất/ Sông Mã gầm lên khúc độc hành” – Tây Tiến của Quang Dũng.
[3] Xường là một loại dân ca trữ tình của dân tộc Mường
[4] “Nàng Ờm, Chàng Bồng Hương” là một truyện thơ nổi tiếng của dân tộc Mường, kể về một mối tình bi kịch giữa Nàng Ờm và Chàng Bồng Hương. Họ là bạn từ thuở nhỏ, lớn lên yêu nhau nhưng bị gia đình Nàng Ờm ngăn cấm, cuối cùng họ chọn cái chết để được ở bên nhau.
[5] “Nàng Nga, đạo Hai Mối” là một lễ hội truyền thống của người Mường, mang ý nghĩa tưởng nhớ một mối tình chung thủy và là dịp để nam nữ thanh niên gặp gỡ, trao duyên, kết thành vợ chồng. Lễ hội này còn được biết đến với tên gọi “lễ hội Nàng Nga – Hai Mối” và được tổ chức vào mùa xuân, thể hiện nét văn hóa đặc sắc của người Mường ở Thanh Hóa
[6] “Ai xui ta nhớ Hàm Rồng/ Muốn trông chẳng thấy, cho lòng khôn khuây” trích trong “Nhớ cảnh Hàm Rồng” của Tản Đà.
[7] “Thuyền than thì đậu bến Than/ Thấy anh vất vả cơ hàn em thương”: câu hò sông Mã.
