Với tình cảm tri ân sâu sắc, từ ngày 17/7/2011, Ban Liên lạc cựu TNXP) đơn vị N237 Thanh Hóa đã khởi xướng và thực hiện hành trình trở lại chiến trường xưa Trường Sơn huyền thoại. Chuyến đi đặc biệt này nhằm hai mục đích chính: tri ân 78 cán bộ, chiến sĩ TNXP N237 đã anh dũng hy sinh trên tuyến đường 16A ác liệt, và khảo sát địa điểm để tiến hành xây dựng bia tưởng niệm trang trọng tại Ngã ba Dân Chủ (xã Hướng Lập, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị).
Hành trình tri ân những cống hiến thầm lặng
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, hàng chục vạn TNXP cả nước đã dũng cảm xung phong vào tuyến lửa Trường Sơn. Với nhiệm vụ mở đường, bảo đảm giao thông, bắc cầu, chuyển tải hàng hóa và tải thương, TNXP cùng với Bộ đội Trường Sơn đã đóng góp to lớn vào sự nghiệp thống nhất đất nước.
Đơn vị TNXP N237 Thanh Hóa, trong giai đoạn từ năm 1969 đến 1972, đã đảm nhiệm cung đường 16A. Tuyến đường này kéo dài từ km số 0 Thạch Bàn (Lệ Thủy, Quảng Bình) qua các trọng điểm ác liệt như Cầu Khỉ, Chà Lỳ, Đèo 1001, Ngã Ba Dân Chủ đường 10, đến Sông Sê Băng Hiêng. Trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt, đơn vị đã kiên cường bám trụ, vượt qua mưa bom bão đạn của đế quốc Mỹ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ vận chuyển hàng ngàn chuyến hàng vào mặt trận phía Nam; 78 cán bộ, chiến sĩ của đơn vị đã vĩnh viễn nằm lại trên tuyến đường 16A lịch sử này.
Để tri ân những đồng đội đã ngã xuống, khi đất nước hòa bình, Ban Liên lạc N237 đã chủ động xúc tiến việc dựng bia tưởng niệm. Thông qua công văn số 78/TB-BLLN237 ngày 26/6/2011 gửi Hội Cựu TNXP tỉnh Thanh Hóa, Ban Liên lạc đề xuất tổ chức đoàn công tác gồm 25 đồng chí trở lại chiến trường xưa để khảo sát địa điểm dự kiến dựng bia tại Ngã ba Dân Chủ.
Đề xuất này nhanh chóng nhận được sự ủng hộ. Hội Cựu TNXP tỉnh Thanh Hóa đã báo cáo và nhận được sự chỉ đạo của UBND tỉnh cùng sự thống nhất của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội, cùng Hội Cựu TNXP hai tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị. Ngay sau đó, Ban Liên lạc khẩn trương triển khai việc khắc bia và chuẩn bị vật tư. Đồng thời, Ban Liên lạc cũng tích cực gặp gỡ đồng đội và các nhà hảo tâm để kêu gọi tài trợ. Đặc biệt, bia và đá ốp lát đều được vận chuyển từ đá núi Nhồi, thành phố Thanh Hóa, thể hiện trọn vẹn nghĩa tình quê hương dành cho các liệt sĩ.
Khởi công trên “đất lửa”
Sáng ngày 17/7/2011, đoàn công tác gồm 26 đồng chí, nguyên là cán bộ, chiến sĩ N237, cùng với các đồng chí: Võ Tánh (nguyên Chủ tịch Hội Cựu TNXP TP Thanh Hóa), Vương Quốc Thuận và Nguyễn Thị Thanh (Phó Chủ tịch Hội Cựu TNXP TP Thanh Hóa) đã có mặt tại chiến trường xưa.
Đúng 13 giờ ngày 18/7/2011, nghi thức khởi công xây dựng bia lịch sử đã được tiến hành trang trọng tại Ngã ba Dân Chủ, thuộc xã Hướng Lập, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị. Mặc dù công trình được thực hiện giữa tháng Bảy với nắng nóng gay gắt, tinh thần nhiệt huyết của các cựu chiến sĩ vẫn không hề suy giảm. Đến 16 giờ 40 phút cùng ngày, tấm bia lịch sử, kích thước 0,70 x 1,2 mét, đã được dựng xong, đứng vững vàng trên ba cấp gạch xây và ốp đá được chuyển từ quê hương Thanh Hóa vào.
Nâng tầm ý nghĩa: Xây dựng nhà bia trang trọng
Với mong muốn biến Ngã ba Dân Chủ – nơi giao cắt đường 16A và đường 10, đồng thời là nơi đặt bia tri ân – thành một “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống và là điểm dừng chân cho du khách thập phương dâng hương tưởng nhớ, Ban Liên lạc N237 – Ban XD67 đã quyết định nâng cấp và xây dựng nhà bia kiên cố.
Ý tưởng này nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ lãnh đạo Hội Cựu TNXP và Sở Lao động, Thương binh và Xã hội. Được cổ vũ động viên, Ban Liên lạc đã tích cực tuyên truyền và nhận được sự ủng hộ cả về vật chất lẫn tinh thần từ cán bộ, chiến sĩ và các nhà hảo tâm. Bản thiết kế nhà bia do đồng chí Trương Thị Tần, nguyên chiến sĩ đơn vị, tự tay thiết kế và lên dự toán vật tư.
Ngày 05/7/2012, Ban Liên lạc N237 đã cử đoàn công tác, do đồng chí Hoàng Mạnh Hùng làm trưởng ban, lên đường vào Ngã ba Dân Chủ để xây dựng nhà bia.
Quá trình xây dựng nhà bia trên Trường Sơn, cách đường Hồ Chí Minh nhánh Đông hơn 70km, gặp rất nhiều khó khăn. Vật liệu phải được mua sắm và tập kết tại thôn Mỹ Đức (xã Sơn Thủy, huyện Lệ Thủy). Thợ xây được thuê từ thôn Áng Sơn (xã Vạn Ninh, Quảng Ninh). Công việc vận chuyển khối lượng lớn vật tư qua nhiều chuyến lên Trường Sơn đặc biệt vất vả vì đường sá nhiều đèo, dốc hiểm trở.
Sau khi tập kết đầy đủ vật tư, đội công tác và thợ xây đã dựng lán trại và ăn ở tại chỗ để đẩy nhanh tiến độ. Đúng 7 giờ ngày 09/7/2012, công trình được chính thức khởi công. Trong quá trình thi công, việc lấy nước đánh vữa cũng phải đi bộ hàng cây số. Công trình còn thi công đúng vào mùa mưa Trường Sơn, khiến thời gian xây dựng bị gián đoạn và kéo dài. Tuy nhiên, với tinh thần trách nhiệm cao, chỉ sau một tháng, mái bê tông đã được đổ xong. Một tháng sau, công trình tiếp tục được hoàn thiện. Với nỗ lực không ngừng, đến ngày 24/12/2012, công trình nhà bia đã được khánh thành trang trọng.
Nhà bia hoàn thành với tổng kinh phí 250 triệu đồng. Nguồn kinh phí được huy động từ nhiều phía, thể hiện sự đồng lòng của xã hội: tỉnh Thanh Hóa hỗ trợ 100 triệu đồng; Quỹ nghĩa tình Trường Sơn của Báo Sài Gòn Giải Phóng đóng góp 20 triệu đồng; Công ty Xi măng Bỉm Sơn 10 triệu đồng; huyện Hướng Hóa hỗ trợ vật tư trị giá 10 triệu đồng. Bên cạnh đó, các ban ngành, đoàn thể và anh em trong đơn vị cũng nhiệt tình ủng hộ, với mức đóng góp từ 100 nghìn đồng đến 2 triệu đồng. Sau khi hoàn thành, nhà bia đã được bàn giao cho UBND xã Hướng Lập, huyện Hướng Hóa quản lý.
Công trình nhà bia không chỉ là nơi tưởng niệm, tri ân 78 liệt sĩ TNXP N237 đã hy sinh anh dũng, mà còn trở thành một “địa chỉ đỏ” quan trọng trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Nơi đây khắc ghi tấm lòng thủy chung, son sắt của những người con Thanh Hóa, đồng thời là biểu tượng sáng ngời về nghĩa tình đồng đội và sự hy sinh cao cả của TNXP trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại.
Sau khi nhà bia hoàn thành, đồng chí Hoàng Mạnh Hùng, Trưởng Ban Liên lạc đơn vị TNXP N237, đã tổ chức cho hàng nghìn lượt cán bộ, chiến sĩ Trường Sơn tỉnh Thanh Hóa trở lại chiến trường xưa để dâng hương tưởng niệm. Nhà bia thường xuyên được chăm sóc chu đáo; gần đây nhất, tháng 9 năm 2025, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Hướng Lập đã sửa sang và lát gạch nền sân nhà bia, tiếp nối truyền thống “uống nước nhớ nguồn”.
Bùi Văn Hoằng
