Đầu năm 1965, Đoàn cán bộ của Trung ương chi viện vào chiến trường miền Nam đợt đầu có 18 người, phân bổ về các tỉnh Khu 5 và Nam Bộ 16 người, còn tôi và đồng chí Trần Đức Lượng, Ủy viên Ban Chấp hành TW Đoàn TNLĐ Việt Nam được tăng cường vào Ban Thường vụ Đoàn TNNDCM Khu 5.
Khi anh Lượng và tôi bước vào cơ quan Khu đoàn thì trời đã nhá nhem tối. Hơn chục cán bộ, nhân viên rất phấn khởi đón mừng vì được Trung ương tăng cường thêm cán bộ. Nhưng khi nhìn kỹ, gương mặt mỗi người đều có nét bâng khuâng. Sau này, tôi mới biết nguyên do: Nhiều cán bộ từ miền Bắc tăng cường vào chiến trường Khu 5 đã lần lượt hy sinh. Có những trường hợp hy sinh vì bom đạn địch trong khi làm nhiệm vụ ở vùng sâu, vùng địch kiểm soát.
Nhưng cũng có rất nhiều trường hợp hy sinh vì nước lũ cuốn trôi, vì đang trên đường đi công tác bị sốt rét ác tính, vì cây ngã, đá đè, thú dữ tấn công. Có trường hợp nằm trong vòng vây phục kích của địch nhiều ngày, hết cả lương thực, nước uống nhưng thà hy sinh, không đầu hàng giặc. Đêm hôm đó, tôi mắc võng nằm cạnh đồng chí Tư Phương, Phó Bí thư Khu đoàn, nghe kể về tấm gương hy sinh cao cả của đồng chí quyền Bí thư Khu Đoàn, cũng là cán bộ do Trung ương tăng cường vào cách nay ba năm và hy sinh vừa tròn một năm.
Các anh Nguyễn Minh Đường (trái) và Võ Văn Đồng khi học ở Liên Xô (cũ)
Ảnh: Đồng Sỹ Tiến chụp lại
Mùa đông năm 1963, một trận lũ lịch sử xảy ra ở Tây Nguyên, đặc biệt là ở phía Tây tỉnh Quảng Đà[i], nơi đóng quân của cơ quan Khu ủy và cơ quan Mặt trận Dân tộc giải phóng khu Trung Trung Bộ. Vào buổi chiều, sau hai đêm, một ngày trời mưa tầm tã, cả khu đồi nơi cơ quan Khu đoàn đóng quân bị sụt lở, làm cho tất cả lán trại đổ sập rồi bị nước cuốn trôi. Đồng chí Nguyễn Minh Đường, quyền Bí thư Khu đoàn bị hai cây cột lán đổ nghiêng, kẹp dập ống chân vào giữa, trong khi đất đá trên đỉnh đồi trôi xuống mỗi lúc một nhiều, nguy cơ đồng chí bị chôn sống. Lúc này anh Võ Văn Đồng[ii] – Phó ban Tổ chức Khu ủy vừa tăng cường cho Khu đoàn cũng bị đất đá đè lấp nhưng may thoát được, tìm cách cứu anh Đường. Trong khi anh Đồng lấy con dao định cắt đứt cây cột gỗ để rút chân anh Đường ra thì anh Đường ngăn lại, vì biết rằng con dao con khó có thể cắt đứt được cây gỗ to trong thời gian ngắn, vì đất đá trên đồi tiếp tục đổ xuống và nước, bùn ở dưới chân thì mỗi lúc một dâng cao. Anh Đường cắn răng chịu đựng và thì thầm bảo: “Nếu cắt được thì cắt đứt ống chân dập nát này, may ra mới cứu được tôi”. Tuy nhiên, anh Đồng không sao làm được việc cầm dao cắt vào xương thịt đồng chí mình và hơn nữa, có cắt thì cũng không thể nào cứu được đồng đội. Anh Đường quyết định không để mất thì giờ cho việc cứu sống mình, mà thuyết phục anh Đồng tranh thủ lấy từng phút từng giây để bàn giao một số nhiệm vụ đặc biệt trong đó có một số tư liệu tuyệt mật của Khu ủy, Quân khu, Thường vụ Khu đoàn với Thành đoàn Đà Nẵng. Những thông tin này, nếu không bàn giao kịp trước lúc anh Đường hy sinh thì cực kỳ nguy hại đến hoạt động của các cơ sở nội tuyến của Đoàn trong học sinh, sinh viên, cả trong binh lính VNCH và hang ổ cố vấn Mỹ tại Đà Nẵng. Bàn giao xong, anh Đồng vừa rời khỏi căn hầm thì đất đá bên trên đỉnh đồi đổ ập xuống và nước bên dưới dâng lên quá đầu anh Đường[iii].
Suốt đêm hôm đó, sau khi nghe kể lại tấm gương hy sinh cao cả tuyệt vời này, trong lòng tôi dâng trào lên niềm tiếc thương vô hạn. Tôi tự thầm hứa với lòng mình, sẽ quyết tâm vượt lên tất cả mọi gian truân, khốc liệt, phấn đấu hoàn thành mọi nhiệm vụ của Đảng giao, dù phải hy sinh tính mạng để xứng đáng với truyền thống anh hùng của Đoàn TNNDCM Khu 5, một tổ chức của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.
Câu chuyện về sự hy sinh anh dũng và cao đẹp của đồng chí lãnh đạo Đoàn TNND Cách mạng miền Nam đã trở thành tấm gương soi hàng ngày cho đội ngũ cán bộ Đoàn Khu 5 chúng tôi suốt hơn mười năm liên tục hoạt động, chiến đấu trên các chiến trường chống Mỹ cứu nước, nhất là những khi chiến trường cần những chiến sĩ tự nguyện “sắp hàng chờ đến lượt hy sinh“.
Kỷ niệm 90 năm thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/3/1931 – 26/3/2021)
Nguyễn Anh Liên
Nguyên Chủ tịch Hội Cựu TNXP Việt Nam
[i] Tỉnh Quảng Đà gồm có 7 huyện: Hòa Vang, Đại Lộc, Điện Bàn, Duy Xuyên, Hiên, Giằng, Phước Sơn.
[ii] Sau là Bí thư Khu đoàn, Phó Trưởng ban Tổ chức Trung ương Đảng, được đặt tên đường ở Đà Nẵng
[iii] Sau này, anh Đồng kể lại, anh Đường ra đi một cách thanh thản giống như một vị thần, quy tiên trong chuyện cổ tích vậy
