Giữa lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta đang bước vào giai đoạn tổng phản công để giành lại độc lập, theo chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đội TNXP công tác Trung ương (nay là lực lượng TNXP Việt Nam) được thành lập ngày 15/7/1950 tại Núi Hồng, xã Yên Lãng, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên với 225 đội viên.
Huyện Đoan Hùng có 6 đội viên vinh dự được tham gia, trong đó có Phân đội phó Lê Xuân Tường ở Thôn 6, xã Tây Cốc. Ngay sau khi thành lập, Đội TNXP đã nhận lệnh lên đường tham gia chiến dịch Biên giới. Họ đã dũng cảm vượt qua bom, đạn phục vụ bộ đội tiêu diệt quân thù. Đêm ngày 20/3/1951, Bác đến thăm Liên phân đội TNXP 312 đang làm nhiệm vụ mở đường tại cầu Nà Cù, xã Cẩm Giàng, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn,
Sau khi thăm hỏi ân cần động viên các chiến sỹ, Bác căn dặn: “Là TNXP thì bất kỳ việc gì khó hay dễ, to hay nhỏ, bất kỳ ở đâu các cháu đều phải làm tốt, phải đoàn kết thương yêu nhau, cùng nhau vượt khó khăn gian khổ làm tròn nhiệm vụ Đảng và nhân dân giao cho” và Bác ứng khẩu tặng 4 câu thơ: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển, quyết chí ắt làm nên”. Kể từ ngày ấy, thực hiện lời dạy của Bác, lực lượng TNXP cả nước trong đó có TNXP huyện Đoan Hùng đã phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, đóng góp công sức, trí tuệ, xương máu, cống hiến tuổi xuân để góp phần cùng toàn quân, toàn dân làm nên những chiến công hiển hách.
Trong chiến dịch Biên giới và chiến dịch Điện Biên Phủ (từ 1950 đến 1954), Huyện Đoan Hùng đã có 146 thanh niên tình nguyện tham gia lực lượng TNXP và được biên chế vào 12 đơn vị với các nhiệm vụ: Bảo vệ an toàn cho cơ quan đầu não kháng chiến của ta ở ATK, mở các tuyến đường huyết mạch ra mặt trận, san lấp hố bom đảm bảo giao thông thông suốt trên các tọa độ lửa, bốc dỡ, vận chuyển vũ khí, đạn dươc, lương thực, thực phẩm ra chiến trường, trực tiếp chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Các địa danh Tuần Giáo, đèo Lũng Lô, dốc Pha Đin, ngã ba Cò Nòi, Đồi A1…, đã in dấu chân TNXP của huyện Đoan Hùng. Lớp TNXP đầu tiên của Đoan Hùng ngày đó, nay chỉ còn lại 51 đồng chí tuổi đã 80-90. Tuy tuổi cao, sức yếu nhưng họ luôn nêu cao bản lĩnh kiên cường của người TNXP, sống mẫu mực, là những gương sáng trong lao động và trong cuộc sống để con cháu noi theo.
Kháng chiến chống Pháp thành công, theo tiếng gọi của Đảng, 226 TNXP lớp thế hệ thứ 2 của Đoan Hùng lại tiếp tục lên đường nhận nhiệm vụ mới. Trong đó có 19 đồng chí được biên chế vào đơn vị sửa chữa các tuyến đường sắt Hà Nội – Mục Nam quan, Hà Nội – Lao Cai; 113 đội viên tham gia Đội 56 (C56) xây dựng hạ tầng cơ sở Nhà máy Supe phốt phát và Hóa chất Lâm Thao Lâm Thao; 19 đội viên được điều động về Khu kinh tế thanh niên Thanh Sơn, nơi rừng thiêng nước độc; 121 đồng chí tham gia xây dựng Lâm trường 97 (N97), quản lý, khai phá đất hoang trồng trên 3.000 ha rừng thuộc 3 huyện Đoan Hùng, Phù Ninh, Thanh Ba. Với tinh thần xung kích của tuổi trẻ “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên”, TNXP của huyện Đoan Hùng đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ vừa sản xuất vừa chiến đấu và bảo vệ rừng, gìn giữ màu xanh cho quê hương.
Ảnh: TNXP Trần Thị Tựu, nguyên Giám đốc lâm trường N97 cùng các đội viên trong đơn vị bắt sống phi công Mỹ
ngày 8-8-1966
Những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nối tiếp truyền thống lớp TNXP đi trước, 453 thanh niên của các xã trong huyện lại tình nguyện lên đường bổ xung vào các đơn vị C201, C204, C211, N215, N247, N253… làm nhiệm vụ tại những nơi trọng điểm máy bay địch đánh phá như cầu Việt Trì, nhà ga Phú Thọ, bến phà Ngọc Tháp, cầu phao Đoan Hùng… Tại cầu Việt Trì, một trong những trọng điểm bắn phá ác liệt nhất của máy bay Mỹ, 2 lần bị bom Mỹ đánh sập, Ban Chỉ huy đã thành lập Đội TNXP cảm tử làm nhiệm vụ chốt giữ, chuyển tải, bốc xếp đạn dược, lương thực, hàng hóa lên xuống tàu hỏa, ô tô, xà lan ở hai đầu cầu và bến cảng Việt Trì. Với tinh thần “Sống bám đường, chết kiên cường, dũng cảm”, nhiều chiến sỹ đã viết đơn bằng máu xin được bám trụ, “một tấc không đi, một li không dời” trận địa, làm thêm giờ thêm ca, tất cả cho thông đường, thông xe, thông hàng hóa. Nhiều TNXP đã anh dũng hy sinh ngay khi đang làm nhiệm vụ, trong đó có liệt sỹ Nguyễn Thị Huê, xã Hữu Đô huyện Đoan Hùng, lúc đó chị Huê vừa tròn 20 tuổi.
Tháng 5/1972, 22 đội viên của Đoan Hùng thuộc đơn vị TNXP chống mỹ cứu nước N247 được giao nhiệm vụ bảo vệ tuyến đường sắt từ Thanh Hóa đến Vinh, họ đã ngày đêm đọ sức với bom đạn, san lấp hàng ngàn hố bom, vận chuyển đào đắp hàng vạn khối đất đá, sửa chữa hàng chục km đường, bốc xếp hàng ngàn tấn hàng hóa để mạch máu giao thông nơi tuyến lửa thông suốt. Cũng trong thời gian này, với khí thế “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” 65 TNXP thuộc C3 N253 của huyện Đoan Hùng được giao nhiệm vụ vượt Trường Sơn sang nước bạn Lào làm nhiệm vụ mở đường chiến lược. Máy bay địch oanh tạc suốt ngày đêm, thời tiết khí hậu khắc nghiệt, muỗi vắt nhiều vô kể, sốt rét rừng hoành hành, phương tiện lao động thiếu thốn song đơn vị vẫn giữ vững ý chí chiến đấu, vượt mọi khó khăn, gian khổ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mở tuyến đường dài 31 km, đảm bảo giao thông thông suốt ra mặt trận. Xét công lao đóng góp của đơn vị TNXP N253 trong đó có 65 đội viên người Đoan Hùng, ngày 23/2/2010, Chủ tịch nước đã ký Quyết định phong tặng danh hiệu “Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân” cho đơn vị N253.
Những năm tháng sau đó, năm 1979, biên giới phía Bắc của Tổ quốc lại có tiếng súng nổ, Lớp TNXP thứ 4 của Đoan Hùng gồm 337 đồng chí tiếp tục khoác ba lô lên đường làm nhiệm vụ cùng bộ đội chủ lực bảo vệ từng tấc đất biên cương của Tổ quốc. Những địa danh như Mèo Vạc, Na Hang, Cổng trời, Nà cáy, làng Pình… đều có dấu chân TNXP của Đoan Hùng.
Các cựu TNXP Đoan Hùng bên tượng đài Chiến thắng Sông Lô
Sau khi đất nước sạch bóng quân thù, trong đội ngũ TNXP của Đoan Hùng, nhiều đồng chí đã chuyển sang quân đội, các cơ quan, xí nghiệp, trường học, số còn lại trở về địa phương, phát triển kinh tế gia đình góp phần xây dựng quê hương, nhiều đồng chí được cử giữ các chức vụ Đảng, Chính quyền ở cơ sở. Dù ở đâu, trên cương vị công tác nào, họ luôn khắc ghi lới Bác dạy, hết lòng, hết sức tận tụy với công việc, gương mẫu trong trong cuộc sống. Nhiều đồng chí là thương binh, bệnh binh song vẫn tích cực tham gia lao động sản xuất, kinh doanh giỏi: Trần Ngọc Bảo xã Bằng Luân; Vũ Hữu Dần xã Tây Cốc; Trần Thị Nhị, xã Ngọc Quan; Nguyễn Thị Thục, Nguyễn Văn Phán xã Quế Lâm…, nâng mức thu nhập của gia đình lên hàng trăm triệu đồng mỗi năm trở lên. Bên cạnh đó Hội đã giúp đỡ những hội viên khó khăn xây 20 nhà tình nghĩa, giúp gần 1 tỷ đồng vốn làm kinh tế, tặng 6 sổ tiết kiệm, cấp 629 thẻ BHYT, đề xuất giải quyết chế độ trợ cấp 1 lần cho 612 đồng chí, trợ cấp hàng tháng cho 3 đồng chị, thường xuyên thăm hỏi động viên giúp nhau vượt qua khó khăn trong cuộc sống…
Thể theo nguyện vọng của đội ngũ cựu TNXP trên địa bàn huyện Đoan Hùng, ngày 23/1/2007, Hội Cựu TNXP huyện Đoan Hùng được thành lập, đến nay, toàn huyện có 28/28 tổ chức hội cơ sở, thu hút 1.207 cựu TNXP tham gia, đạt 96% trong đó có trên 60 đảng viên, 17 thương binh và 17 người nhiễm chất độc da cam. Từ ngày thành lập đến nay, với tinh thần trách nhiệm cao, Hội Cựu TNXP Đoan Hùng đã từng bước trưởng thành, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đề ra, được cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể cùng nhân dân địa phương tin tưởng, trên 600 hội viên được tặng thưởng huân huy chương kháng chiến, bằng khen, giấy khen và huy hiệu TNXP làm theo lời Bác, nhiều đồng chí được UBND huyện Đoan Hùng, Tỉnh hội TNXP Phú Thọ tặng Giấy khen; Hội TNXP Đoan Hùng và Hội TNXP xã Hữu Đô được Trung ương Hội TNXP Việt Nam tặng Bằng khen.
Trong những ngày chuẩn bị kỷ niệm 68 năm ngày truyền thống lực lượng TNXP Việt Nam (15/7/1950 – 15/7/2018), trong mỗi cựu TNXP của Đoan Hùng hôm nay lại trào dâng niềm xúc động tự hào về một thời oanh liệt để nhớ, họ tiếp tục giữ vững truyền thống TNXP Việt Nam anh hùng thông qua các hoạt động “Nghĩa tình đồng đội”, nỗ lực vươn lên tham gia xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nông thôn mới, góp phần thiết thực vào sự nghiệp xây dựng huyện Đoan Hùng ngày càng giàu mạnh./.
Vũ Quý Đông
Đoan Hùng
