Thoát vị đĩa đệm là tình trạng nhân nhầy thoát ra khỏi vị trí sinh lý ban đầu, vốn là phần đệm giảm chấn cho cột sống. Khi nhân nhầy bị dịch chuyển, nó không còn thực hiện chức năng bảo vệ mà trở thành tác nhân chèn ép dây thần kinh, gây ra các triệu chứng đau nhức, tê bì, thậm chí có thể dẫn đến liệt nếu không được điều trị kịp thời. Quá trình thoái hóa và thoát vị thường diễn ra âm thầm, tiến triển qua bốn giai đoạn rõ rệt, đòi hỏi sự nhận biết và can thiệp phù hợp.
Giai đoạn 1: Phồng đĩa đệm – Dấu hiệu cảnh báo sớm
Đây là giai đoạn khởi phát, khi nhân nhầy vẫn nằm trong bao xơ nhưng đã bắt đầu bị đẩy lệch, gây phồng nhẹ đĩa đệm. Người bệnh có thể cảm thấy đau mỏi vùng thắt lưng sau một ngày làm việc, hoặc khi duy trì tư thế ngồi lâu. Nhiều trường hợp nhầm lẫn với đau cơ thông thường, nhưng thực tế, đây là dấu hiệu cho thấy bao xơ đã suy yếu.
Theo Y học cổ truyền, giai đoạn này tương ứng với tình trạng can thận suy yếu, không đủ nuôi dưỡng gân cốt. Thận khí hư dẫn đến xương cốt dễ tổn thương, gân cơ kém mềm mại, lâu ngày gây khí huyết trì trệ, ứ trệ và đau âm ỉ. Đây được xem là “thời điểm vàng” để can thiệp. Việc điều chỉnh lối sống, luyện tập và sử dụng các phương pháp bồi bổ can thận có thể giúp ngăn chặn bệnh tiến triển.
Giai đoạn 2: Lồi đĩa đệm – Chèn ép rễ thần kinh
Khi bao xơ tiếp tục yếu đi, nhân nhầy sẽ lồi hẳn ra ngoài, bắt đầu chèn ép lên rễ thần kinh. Người bệnh thường cảm thấy đau lan từ vùng thắt lưng xuống mông và chân, đôi khi kèm theo cảm giác tê bì như có luồng điện chạy dọc cột sống hoặc chân bị chèn ép. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy nhân nhầy đã bắt đầu dịch chuyển ra khỏi vị trí bình thường.
Y học cổ truyền nhận định, đây là lúc tà khí đã xâm nhập vào cân cơ do vệ khí suy yếu, gây tắc nghẽn kinh lạc. Phương pháp điều trị cần chú trọng “phù chính – khu tà”, tức là vừa nâng cao chính khí, vừa loại bỏ tà khí. Các liệu pháp như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt kết hợp với hoạt huyết và bổ thận có thể giúp phục hồi sớm, giảm chèn ép và phòng ngừa bệnh nặng hơn.
Giai đoạn 3: Thoát vị đĩa đệm thực sự – Tổn thương rõ ràng
Ở giai đoạn này, bao xơ đã bị rách, khiến nhân nhầy thoát ra ngoài và chèn ép trực tiếp rễ thần kinh, gây đau dữ dội và rõ rệt hơn. Nếu thoát vị ở cột sống thắt lưng, người bệnh có thể đau lan xuống gót chân, mất cảm giác hoặc đi lại khó khăn, thậm chí co rút chân vào ban đêm hay không thể đứng lâu.
Trường hợp thoát vị ở đốt sống cổ, triệu chứng bao gồm đau cổ gáy, cứng vai, khó xoay đầu, tê bì lan xuống cánh tay, bàn tay, yếu các ngón tay và dễ làm rơi đồ vật. Một số người còn đau lan lên vùng chẩm, gây nhức đầu, hoa mắt, chóng mặt, mất tập trung. Đôi khi, chỉ một cử động nhẹ cổ cũng gây đau buốt dữ dội. Giai đoạn này cho thấy bệnh đã tiến vào vùng tổn thương thực thể. Phẫu thuật có thể được đề xuất trong trường hợp nặng, nhưng nhiều phương pháp kết hợp Đông Tây y vẫn mang lại hiệu quả đáng kể.
Giai đoạn 4: Thoát vị có mảnh rời – Nguy cơ mất chức năng vận động
Đây là giai đoạn nặng nhất, khi một phần nhân nhầy bị vỡ và rơi hẳn vào ống sống, gây chèn ép nghiêm trọng. Người bệnh có thể đối mặt với các biến chứng như liệt tạm thời, bí tiểu, mất kiểm soát đại tiện, hoặc teo cơ chân, dẫn đến việc phải sử dụng xe lăn. Ở giai đoạn này, phẫu thuật thường là lựa chọn bắt buộc để bảo toàn chức năng vận động.
Điều đáng lưu ý là phần lớn bệnh nhân không tiến triển đến giai đoạn 4 một cách đột ngột, mà thường là kết quả của nhiều năm bỏ qua các dấu hiệu sớm. Theo Y học cổ truyền, đây là giai đoạn khí huyết suy kiệt, tạng phủ suy yếu trầm trọng. Việc điều trị đòi hỏi sự kiên trì cao độ, tập trung bồi bổ nguyên khí, khai thông khí huyết và phục hồi dẫn truyền thần kinh, dù hiệu quả có thể chỉ là hỗ trợ phục hồi chứ không còn là cứu chữa hoàn toàn.
Chủ động lắng nghe cơ thể để bảo vệ cột sống
Cột sống là trụ đỡ của cơ thể, và đĩa đệm đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự linh hoạt. Khi nhân nhầy thoát vị, trật tự sinh học của cơ thể bị mất cân bằng, dần dần cướp đi khả năng vận động và sự tự do của người bệnh. Tuy nhiên, quá trình này không nhất thiết phải dẫn đến bất lực hoàn toàn. Nếu người bệnh sớm nhận biết các bất thường, hiểu đúng bản chất bệnh và lựa chọn hướng điều trị kết hợp Đông Tây y phù hợp, việc giữ gìn và phục hồi chức năng cột sống vẫn hoàn toàn khả thi.
Việc điều trị các bệnh lý xương khớp cần được cá nhân hóa và không nên tự ý dùng thuốc. Người bệnh nên tìm đến các chuyên gia y tế để được thăm khám, tư vấn và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp nhất với tình trạng cụ thể của mình.
Theo Lương Y Đỗ Minh Tuấn
