Chiến thắng Điện Biên Phủ là một trong những chiến thắng vang dội nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. Lời thơ Tố Hữu còn ngân vang tự hào: Chín năm làm một Điện Biên/Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng.
Từ trái sang là các TNXP Nguyễn Dy Niên, Nguyễn Ân Niên, Nguyễn Tri Niên từ Điện Biên Phủ
về tiếp quản Thủ đô ngày 10/10/1954
Trong niềm tự hào chung của dân tộc – họ Nguyễn Đam Hiên – một thế tộc ở làng Phượng Đình, huyện Hoằng Hóa (này là phường Tào Xuyên, TP Thanh Hóa) cũng có niềm tự hào riêng, có 3 anh em ruột Nguyễn Tri Niên, Nguyễn Dy Niên, Nguyễn Ân Niên, em họ, Nguyễn Nghiêm Minh đều là học sinh trường Collège Đào Duy Từ . Đầu năm 1953 nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Đảng, của Bác Hồ 4 anh em đều đã tình nguyện gia nhập TNXP, rồi tham gia chiến trường Điện Biên Phủ. Ba anh em Nguyễn Tri Niên, Nguyễn Ân Niên, Nguyễn Nghiêm Minh đều là TNXP Đội 34, Nguyễn Dy Niên là TNXP Đại đội 273, Đội 36. Cả Đội 34, Đội 36 đều được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân. Những ngày tháng gian khổ, thiếu thốn trăm bề “máu trộn bùn non” đã không làm họ nao núng mà càng hun đúc thêm nhiệt huyết cách mạng kháng Pháp, giành độc lập.
Ký ức sâu sắc về chiến trường Điện Biên Phủ mãi mãi không phai mờ, luôn trở về thôi thúc ý thức người TNXP từng tham gia trận mạc trong họ. Ý thức đó được biến thành hành động cách mạng, giúp họ vươn lên làm người hữu ích để có những đóng góp xứng đáng và sự nghiệp cách mạng, tô thắm thêm phẩm chất của người lính TNXP.
Ông Nguyễn Dy Niên.
Ít ai ngờ người lính TNXP đầu tiên vào tiếp quản Bộ Ngoại giao, bồng súng đứng gác, bảo vệ cơ quan Bộ Ngoại giao, hơn 40 năm sau trở thành Bộ trưởng Bộ Ngoại giao. Ông được ghi nhận là người có hơn nửa thế kỷ làm ngoại giao và để lại nhiều danh thơm với những công trình ghi dấu ấn. Tác phẩm “Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh” được in ra nhiều thứ tiếng. Ông là chính khách ngoại giao được kính trọng, khâm phục tài đức, là sự uyên bác và phong thái điềm tĩnh. Là ủy viên Đoàn Chủ tịch Trung ương Hội Cựu TNXP Việt Nam từ khóa I đến khóa III (2004 – 2019) ông đã có nhiều đóng góp quan trọng vào công tác hội.
Ông Nguyễn Ân Niên.
Nguyễn Ân Niên được kính phục và nể trọng trong vai trò của một nhà khoa học hàng đầu về thủy được tụng ca là anh hùng trị thủy. Nhiều công trình khoa học thủy lợi về Nam Bộ của ông được đánh giá cao, được ghi công đầu. Chàng thanh niên năm xưa gác bút nghiên vì nghĩa lớn gia nhập TNXP. Hòa bình lập lại, say mê con chữ, yêu khoa học ông lại lên đường sang Liên Xô học tập, bảo vệ thành công luận văn Tiến sỹ khoa học ngành Cơ học thủy lực. Về nước ông đảm đương trọng trách Viện trưởng Viện khoa học Thủy lợi Nam Bộ. Với những nỗ lực không mệt mỏi, với những cống hiến to lớn như công trình nghiên cứu mô hình toán giải quyết thủy lợi đồng bằng sông Cửu Long, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Ân Niên được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới năm 2000.
Ông Nguyễn Tri Niên (1931 – 2021) được nằm trong danh sách đi học Liên Xô nhưng đã gác lại, làm tròn vai TNXP trong việc tiếp quản Thủ đô, giữ vững an ninh những ngày đầu hòa bình. Năm 1960, sau khi tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Hà Nội (khóa 2), Nguyễn Tri Niên về Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, phụ trách bộ môn Ngữ âm học. Con đường nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ báo chí của ông là thế. Ông chưa từng bao giờ được đi nước ngoài để tu nghiệp, nghiên cứu hay tham quan, dù nhiều lần “suýt được”.
Ông Nguyễn Tri Niên.
Nhưng Nguyễn Tri Niên thành thạo tiếng Pháp và chữ Hán. Ông kể, hồi kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ, ông tham gia việc dẫn giải tù binh lê dương về xuôi. Do thông thạo tiếng Pháp nên có dịp hiểu biết và chia sẻ với thân phận của họ, nhất là những người gốc Phi. Là nhà giáo mẫu mực, có công giảng dạy đào tạo nhiều nhà báo ưu tú, chiếm trọn lòng kính yêu mến mộ của nhiều thế hệ học trò. Tiếc thay, thầy Nguyễn Tri Niên dường như không muốn “lập ngôn”. Năm 2003, một học trò của ông đã mạo muội thầy chép bài giảng năm đó rồi ép ông đọc lại để in thành cuốn sách Ngôn ngữ báo chí (NXB Đồng Nai, 2003), vỏn vẹn trên 100 trang. Năm sau, NXB Khoa học Xã hội tái bản lần thứ nhất, rồi NXB Thanh niên (2006) lần hai và đến năm 2019 là NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Tất cả, cũng chỉ ngần ấy trang, nhưng mở đường và đặt nền tảng cho một lối đi mới trong nghiên cứu, giảng dạy và tác nghiệp báo chí!
Cả 3 anh em ruột đều là TNXP cùng trở về từ chiến trường Điện Biên Phủ, đều đã ghi thêm chiến công mới, kỳ tích mới làm nức lòng đồng đội và anh em họ hàng.
Ông Nguyễn Nghiêm Minh.
Người em họ Nguyễn Nghiêm Minh (1937 – 2012) cũng lập nên kỳ tích. Trở về từ Điện Biên Phủ, ông được cử đi Liên Xô học. Tốt nghiệp Trung cấp thăm dò địa chất Kiev năm 1957. Năm 1962 ông tốt nghiệp Đại học tại Trường Địa chất Thăm dò Matxcơva. Năm 1977-1978, ông bảo vệ thành công luận án PTS và TSKH tại Trường Đại học Tổng hợp Quốc gia mang tên Lomonosov (Liên Xô) và là TSKH Địa chất đầu tiên của Việt Nam. Với những nghiên cứu sâu sắc về địa chất vùng Đông Nam Á, ông được giới khoa học Liên Bang Nga và Việt Nam nể trọng đánh giá cao. Tấm bản đồ khoáng sản Việt Nam mà ông cùng đồng nghiệp lập nên là niềm tự hào lớn nhất. Ông được Nhà nước phong hàm Phó Giáo sư năm 1984 và hàm Giáo sư năm 1991. Ông được bầu là Viện sỹ Viện Hàn lâm khoa học về thiên nhiên và xã hội, CHLB Nga (1995), Viện sỹ Viện hàn lâm quốc tế về Tài nguyên khoáng sản, CHLB Nga (1996).
Truyền thống cách mạng và hiếu học của họ Nguyễn ở Thanh Hóa vang mãi tên tuổi của các ông. 4 người con tài đức của họ Nguyễn đều tham gia TNXP, có mặt ở chiến trường Điện Biên Phủ, cùng về tiếp quản thủ đô, trở thành những người nổi tiếng, luôn là sự kiện đặc sắc nêu gương sáng TNXP – dám dấn thân, không ngại hy sinh gian khổ, tràn đầy tinh thần hiếu học, nhiệt huyết cách mạng – tô thắm thêm truyền thống TNXP Thanh Hóa anh hùng.
Nguyễn Hữu Ngôn
