Ảnh: Đồng Sỹ Tiến

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cứu nước vĩ đại của dân tộc ta và trong thời kỳ khôi phục đất nước sau chiến tranh, xây dựng CNXH ở miền Bắc (1955 – 1964), trong 65 vạn TNXP cả nước, tỉnh Nghệ An có 51.136 TNXP. Trong đó: chống Pháp là 11.800 người; sau chiến tranh xây dựng CNXH ở miền Bắc là 6.900 người; chống Mỹ là 32.436 người; 422 người hy sinh, 397 người được công nhận liệt sĩ. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ: 43.414 TNXP trở về địa phương; 7.300 TNXP chuyển ngành, đi học.

PHẦN 1: NHỮNG CHẶNG ĐƯỜNG LỊCH SỬ VẺ VANG CỦA LỰC LƯỢNG TNXP VIỆT NAM VÀ TNXP TỈNH NGHỆ AN

I. THỜI KỲ KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP (1950 – 1954)

Sự ra đời và phát triển của lực lượng TNXP

Trong khí thế sục sôi của Chiến dịch Thu Đông 1950, ngày 15/7/1950, theo chỉ đạo của Bác Hồ, Trung ương Đảng và Chính phủ, Đội TNXP công tác Trung ương đầu tiên được thành lập tại núi Hồng, xã Yên Lãng, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Đội gồm 225 cán bộ, chiến sĩ, do đồng chí Vương Bích Vượng làm Đội trưởng.

Ngay từ ngày đầu, Bác Hồ đã đặc biệt quan tâm, căn dặn: “Kháng chiến càng tiến tới, công việc càng nhiều, cần củng cố và phát triển TNXP để phục vụ kháng chiến và đào tạo cán bộ.” Từ 3 liên phân đội ban đầu, lực lượng TNXP đã phát triển thành đội quân gần 60 vạn người vào cuối thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Bốn câu thơ nổi tiếng Bác Hồ tặng Liên phân đội TNXP 312 tại cầu Nà Cù, Bắc Kạn (28/3/1951):

“Không có việc gì khó,

Chỉ sợ lòng không bền,

Đào núi và lấp biển,

Quyết chí ắt làm nên”
đã trở thành phương châm sống, chiến đấu, rèn luyện cho nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam.

TNXP trên mặt trận Tây Bắc

Sau Chiến dịch Biên giới 1950, thực dân Pháp tăng cường khống chế vùng Tây Bắc. Hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng, Bác Hồ, gần 6.000 TNXP Nghệ An cùng với hơn 50.000 TNXP cả nước đã ra trận, tham gia làm đường, sửa đường, vận chuyển lương thực, vũ khí, cứu thương… trên các tuyến Hòa Bình – Sơn La, Yên Bái… – những nơi bị địch đánh phá ác liệt.

TNXP Nghệ An trong Chiến dịch Thượng Lào (1952 – 1953)

Trước âm mưu xây dựng tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, theo chỉ thị của Trung ương và Bác Hồ, Nghệ An đã huy động 5.800 TNXP phục vụ chiến dịch Thượng Lào. Ngày 20/10/1952, lực lượng TNXP Nghệ An chống Pháp mang tên Anh hùng Cù Chính Lan được thành lập. Họ đảm nhiệm mở đường, làm cầu, vận chuyển lương thực, vũ khí, cứu thương tại các chiến trường Thượng Lào, Trung Lào và phối hợp công binh xẻ núi mở đường.

TNXP trong Chiến dịch Điện Biên Phủ (13/3 – 07/5/1954)

Tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, TNXP Nghệ An được biên chế vào Đại đội 294 và 299 thuộc Đội 40, Đoàn TNXP Trung ương, đảm nhiệm phục vụ tại đèo Pha Đin – một trọng điểm hiểm trở. Các chiến sĩ TNXP đã cùng bộ đội đảm bảo giao thông, vận tải pháo, lương thực, trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt suốt 56 ngày đêm.

Ngoài ra, một số đơn vị TNXP Nghệ An tham gia phục vụ tại ngã ba Cò Nòi (Sơn La) – nơi được mệnh danh là “túi bom” bởi địch đánh phá cực kỳ ác liệt. Đây là cửa ngõ trọng yếu, mọi đơn vị ra trận đều phải vượt qua. Ngày nay, ngã ba Cò Nòi trở thành địa chỉ đỏ, biểu tượng anh dũng của TNXP Việt Nam.

II. GIAI ĐOẠN KHẮC PHỤC HẬU QUẢ CHIẾN TRANH, XÂY DỰNG CNXH Ở MIỀN BẮC (1955 – 1964)

TNXP tham gia khôi phục đất nước

Sau kháng chiến chống Pháp, gần 4.900 TNXP Nghệ An cùng gần 10 vạn TNXP cả nước được huy động để khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh. Họ góp sức xây dựng nhiều công trình trọng điểm như: đường Lai Châu, Mộc Châu – Điện Biên, tuyến đường sắt Hà Nội – Lào Cai, Hà Nội – Nam Định…

Tham gia xây dựng các vùng kinh tế trong tỉnh

Trong kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961–1965), hơn 2.000 TNXP Nghệ An tình nguyện xây dựng kinh tế tại các vùng mới như Phủ Quỳ – Nghĩa Đàn, thi công tuyến đường sắt Thanh Hóa – Vinh, Cầu Giát – Thái Hòa dài gần 200km.

III. THỜI KỲ KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC (1965 – 1975)

Thành lập lực lượng TNXP chống Mỹ

Tháng 6/1965, khi Mỹ chuyển sang chiến lược “Chiến tranh cục bộ” và leo thang đánh phá miền Bắc, thực hiện Chỉ thị 71/CT-TTg, trên 28 vạn TNXP miền Bắc được huy động. Riêng tỉnh Nghệ An – nằm ở vị trí chiến lược, có nhiều điểm giao thông huyết mạch – đã chủ động thành lập lực lượng TNXP từ ngày 27/5/1965, sớm hơn cả chỉ đạo của Chính phủ.

Chiến công của TNXP Nghệ An

Trong 10 năm kháng chiến, hơn 32.000 cán bộ, chiến sĩ TNXP Nghệ An đã đảm bảo giao thông tại 52 tuyến đường (2.210 km tỉnh lộ, 100 km quốc lộ, 200 km ở Quảng Bình – Quảng Trị, gần 200 km đường sắt, 200 km ở Lào…) cùng nhiều trọng điểm như Truông Bồn, Cầu Cấm, Bến Thủy…

Họ còn mở hàng trăm km đường mới, sửa hàng trăm cầu cống, rà phá bom mìn, nạo vét Kênh Nhà Lê… trong điều kiện địch đánh phá ngày đêm, đảm bảo thông tuyến cho hậu phương chi viện tiền tuyến miền Nam.

IV.SỰ GHI NHẬN VÀ NHỮNG PHẦN THƯỞNG CAO QUÝ CỦA LỰC LƯỢNG TNXP VIỆT NAM VÀ LỰC LƯỢNG TNXP NGHỆ AN

Những phần thưởng cao quý

Lực lượng TNXP Việt Nam vinh dự, tự hào đã được Đảng, Nhà nước tặng Huân chương Sao vàng, danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân, cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.

Trong đó, Lực lượng TNXP Nghệ An cũng vinh dự được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân; được Nhà nước trao tặng 121 Huân chương Chiến công và Huân chương Lao động, 41 lá cờ thi đua. Đặc biệt, Bác Hồ đã tặng 04 lá cờ luân lưu và cờ thi đua xuất sắc nhất cho Lực lượng TNXP Cù Chính Lan phục vụ tại mặt trận Trung – Thượng Lào (1952 – 1953). Đại đội TNXP 333 tại Cầu Cấm được Bác Hồ gửi thư khen, tặng hoa và một chiếc đài bán dẫn Orionton.

Toàn lực lượng có:

754 chiến sĩ thi đua,
253 dũng sĩ thắng Mỹ,
07 đơn vị được Bộ Giao thông Vận tải trao danh hiệu “Dũng sĩ thắng Mỹ ngành GTVT”,
04 tập thể và 01 cá nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân, gồm:
- Tập thể 14 cán bộ, chiến sĩ TNXP Đại đội 317 tại Truông Bồn,
- Đại đội 202 – Đội 241 và đồng chí Hồ Thị Thu Hiền, Đại đội trưởng Đại đội 202 – Đội 241 hoạt động tại Quảng Bình, Quảng Trị,
- Đại đội TNXP 333 tại Cầu Cấm,
- Đại đội TNXP 168 trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại.

Ghi nhận từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 45 năm Ngày truyền thống Lực lượng TNXP Việt Nam (15/7/1950 – 15/7/1995), Thủ tướng Võ Văn Kiệt khẳng định:

“Ra đời trong khói lửa của cuộc kháng chiến chống Pháp, theo tư tưởng lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, vai trò và tính chất của Thanh niên xung phong là những người trẻ tuổi đi đầu, sẵn sàng vượt qua mọi gian khổ, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, vì nhân dân được thể hiện rõ rệt trong mọi nhiệm vụ được giao. Không phải chỉ có sự gan dạ, tinh thần lao động bền bỉ mà còn phải nói đến những sáng kiến, những suy nghĩ táo bạo và lòng trung thành vô hạn đối với Tổ quốc đã giúp cho Thanh niên xung phong lập nên những kỳ tích, xứng đáng là lực lượng mũi nhọn trên các trận tuyến khó khăn nhất của đất nước suốt hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện được khí phách và tinh hoa của dân tộc Việt Nam”.

V. LỰC LƯỢNG TNXP XÂY DỰNG KINH TẾ NGHỆ AN TRONG THỜI KỲ ĐỔI MỚI

Hình thành và phát triển

Trước yêu cầu đổi mới và phát triển đất nước theo tinh thần Nghị quyết Đại hội VI của Đảng (12/1986), Tỉnh ủy và Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ Tĩnh (nay là tỉnh Nghệ An) đã quyết định thành lập Lực lượng TNXP Xây dựng Kinh tế (TNXP-XDKT) nhằm phát huy vai trò xung kích của tuổi trẻ tại vùng miền Tây của tỉnh.

Ngày 01/9/1986, Tổng đội TNXP-XDKT số 1 được thành lập tại xã Long Sơn, huyện Anh Sơn. Sau gần 40 năm xây dựng và phát triển, lực lượng đã mở rộng thành:

10 Tổng đội TNXP-XDKT,
01 Cơ sở cai nghiện ma túy tự nguyện,
Trên 000 ha đất rừng,
Hơn 400 hộ đội viên với 2.547 lao động.

Lực lượng TNXP-XDKT đã góp phần phát triển kinh tế – xã hội vùng sâu, vùng xa miền Tây Nghệ An, tạo việc làm, xây dựng các mô hình kinh tế hiệu quả, khẳng định vai trò nòng cốt trong công cuộc phát triển nông thôn miền núi.

Từ năm 2014, thực hiện chủ trương sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công lập, Ban Thường vụ Tỉnh đoàn đã chỉ đạo chuyển giao:

06 Tổng đội về các địa phương hoặc doanh nghiệp quản lý,
Hiện còn 04 Tổng đội tiếp tục phát huy vai trò xung kích của tuổi trẻ tại các vùng khó khăn.

Những phần thưởng cao quý

Trong gần 40 năm qua, Lực lượng TNXP-XDKT Nghệ An vinh dự được trao tặng nhiều phần thưởng cao quý, tiêu biểu:

01 Huân chương Lao động hạng Nhất,
02 Huân chương Lao động hạng Nhì,
04 Huân chương Lao động hạng Ba,
Nhiều bằng khen của Thủ tướng Chính phủ,
Các hình thức khen thưởng của Bộ, ngành Trung ương, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Nghệ An và Tỉnh đoàn Nghệ An dành cho các tập thể và cá nhân.

Phần hai: HỘI CỰU TNXP NGHỆ AN KẾ TỤC VÀ PHÁT HUY TRUYỀN THỐNG CÁCH MẠNG VẺ VANG CỦA LỰC LƯỢNG TNXP THỜI KỲ KHÁNG CHIẾN

I. SỰ HÌNH THÀNH CỦA TỔ CHỨC HỘI CÁC CẤP

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát huy vai trò của lực lượng cựu TNXP và tổ chức Hội Cựu TNXP trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ với vai trò nhân chứng lịch sử, tham gia giải quyết các chế độ chính sách đối với TNXP, tổ chức Hội Cựu TNXP các cấp từ Trung ương đến cơ sở trong cả nước đã được thành lập. Hội Cựu TNXP Việt Nam được thành lập ngày 21/9/2004 theo Quyết định của Bộ trưởng Bộ Nội vụ; Hội Cựu TNXP tỉnh Nghệ An được thành lập ngày 01/7/2005 theo Quyết định số 3235/QĐ-UBND của UBND tỉnh Nghệ An.
Sau Đại hội Hội Cựu TNXP tỉnh nhiệm kỳ I (2005 – 2010), Hội Cựu TNXP các huyện, thành, thị lần lượt được thành lập theo các quyết định của UBND tỉnh Nghệ An. Từ năm 2005 đến nay, Hội Cựu TNXP tỉnh và các cấp huyện, cơ sở đã tiến hành 4 kỳ Đại hội. Trong tổng số hơn 51.000 TNXP toàn tỉnh, tại thời điểm Đại hội nhiệm kỳ I có gần 30.000 cựu TNXP, đến nay còn 16.788 hội viên.

II. PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA TỔ CHỨC HỘI CÁC CẤP

Trong những năm qua, được sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Hội Cựu TNXP Việt Nam; sự quan tâm của Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh; sự hướng dẫn của Sở Nội vụ; cùng sự phối hợp của các cấp ủy Đảng, chính quyền, ban ngành, đoàn thể, Hội Cựu TNXP các cấp đã chủ động, linh hoạt trong hoạt động, đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần tích cực vào nhiệm vụ chính trị địa phương. Vai trò, vị trí và kết quả hoạt động của Hội được nâng cao, được ghi nhận và biểu dương rộng rãi.

Công tác chính trị tư tưởng và tuyên truyền giáo dục: Gắn với Cuộc vận động ‘Cựu TNXP nêu gương sáng học tập làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh’, các cấp Hội đã phối hợp với Đoàn Thanh niên và các đơn vị liên quan triển khai nhiều hình thức tuyên truyền phong phú, góp phần tích cực giáo dục hội viên và thế hệ trẻ.
Công tác tổ chức, kiểm tra xây dựng Hội: Công tác tổ chức luôn được cải tiến, nâng cao chất lượng hoạt động. 381 Hội cơ sở đã thực sự trở thành nơi gắn kết, chia sẻ giữa các hội viên. Công tác kiểm tra, giải đáp kịp thời những nguyện vọng, vướng mắc của tổ chức và hội viên. Hằng năm, 100% Hội cấp huyện, thành, thị và Hội cơ sở hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Vai trò nhân chứng lịch sử, tham mưu, đề xuất giải quyết chính sách TNXP: Các cấp Hội tích cực phối hợp với các cơ quan chức năng, xác lập hồ sơ giải quyết chính sách. Đến nay, 397/422 TNXP hy sinh được công nhận liệt sĩ; 4.881/5.950 được công nhận thương binh; hàng chục ngàn TNXP được giải quyết chế độ trợ cấp.
Chương trình hoạt động nghĩa tình đồng đội: Phong trào ‘Cựu TNXP làm kinh tế giỏi’ đã thu hút 418 mô hình kinh tế, nhiều mô hình có thu nhập hàng trăm triệu đồng đến hơn 1 tỷ đồng/năm. Các mô hình không chỉ nâng cao đời sống mà còn hỗ trợ hội viên khó khăn. Các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đã hỗ trợ xây dựng 225 nhà tình nghĩa, sửa chữa nhà ở, tặng bò giống, sổ tiết kiệm… với tổng trị giá hàng chục tỷ đồng.
Phát huy vai trò thành viên MTTQ, tham gia các chương trình KT-XH, phản biện xã hội: Cán bộ, hội viên tích cực tham gia các chương trình như xây dựng nông thôn mới, ủng hộ quỹ vì người nghèo, khuyến học, phòng chống thiên tai, dịch bệnh… Có 447 cán bộ Hội cơ sở tham gia công tác Đảng, chính quyền, đoàn thể, hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Kỷ niệm 75 năm Ngày truyền thống lực lượng TNXP là dịp quan trọng để các cấp Hội ôn lại truyền thống cách mạng vẻ vang, nâng cao chất lượng công tác Hội, tổ chức tốt các hoạt động văn hóa, thể thao, về nguồn; thực hiện nhiệm vụ chính trị, hướng tới Đại hội Hội Cựu TNXP Việt Nam lần thứ V.

Chu Vĩnh Hiệp

Chủ tịch Hội Cựu TNXP tỉnh Nghệ An