Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước Hà Tĩnh có vị trí chiến lược rất quan trọng, vừa là tiền tuyến của miền Bắc xã hội chủ nghĩa, vừa là hậu phương của miền Nam, nên đế quốc Mỹ đã tập trung đánh phá vô cùng ác liệt với ý đồ cắt đứt sự chi viện sức người, sức của từ hậu phương miền Bắc cho tiền tuyến lớn miền Nam.
Đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai đã dùng hải quân pháo kích từ biển vào thả dù thám báo biệt kích và nhất là dùng không quân với quy mô lớn và các loại vũ khí hiện đại nhất, mức độ hủy diệt cao nhất tập trung đánh phá các tuyến đường giao thông vận tải kể cả đường thủy và đường bộ.
Trong 4 năm (từ tháng 8/1964 đến 4/1968) chúng tập trung đánh phá tuyến đường 1A và đến ngày 20/4/1968 chúng huy động lực lượng lớn đánh sập đoạn Thượng Gia – Cổ Ngựa dài 230 mét phía bắc cầu Già[i], cắt đứt hoàn toàn việc giao thông vận tải trên tuyến đường này tại Hà Tĩnh.
Kê từ thời điểm này việc giao thông vận tải đường bộ từ Bắc vào Nam chi viện cho chiến trường được chuyển hướng tập trung theo đường 15A từ Ngã 3 Lạc Thiện qua Đồng Lộc đến Khe Giao, rồi từ đó một hướng đi lên Địa Lợi – La Khê – Tân Ấp vào Quảng Bình, một hướng theo đường 21 và 22 từ Ngã 3 Thình Thình qua Cẩm Mỹ, Kỳ Anh vào Quảng Bình.
Trước tình hình đó Ban Bí thư Trung ương Đảng đã có chỉ thị về việc lập thành Ban Chỉ đạo đảm bảo giao thông Quân khu do Chính ủy Quân khu Lê Quang Hòa làm trưởng ban, các đồng chí chủ tịch UBND tỉnh trong quân khu làm Phó Trưởng ban, chỉ thị đã nêu rõ: “Sau khi tuyến đường 1A bị cắt đứt đế quốc Mỹ sẽ tập trung đánh phá đường 15A và đường 21, 22 để cắt đứt con đường huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam, vì thế tỉnh và trung ương cần tập trung sức mạnh cao nhất để đảm bảo giao thông thông suốt trên tuyền vận tải này”.
Chỉ trong một thời gian ngắn đã một lực lượng chiến đấu tổng hợp đủ mạnh đã được huy động về đây gồm:
– Toàn bộ Lực lượng TNXP N55 -P18 có 7 đại đội đã nhanh chóng chiếm lĩnh trận địa.
– C551 do đồng chí Nguyễn Tiến Dũng chỉ huy được điểu từ La Khê về Khe Giao.
– C552 do đồng chí Nguyễn Thế Linh chỉ huy từ đường 28 được điều về Xuân Lộc.
– C553 do đồng chí Võ Văn Quang chỉ huy được điều về đóng chốt ở Eo Út.
– C554 do đồng chí Ngô Xuân Lý chỉ huy được điều từ Khe Ác về Truông Kén.
– C555 do đồng chí Nguyễn Khánh Toàn chỉ huy được điều về Nhân Lộc, Phú Lộc.
– C556 do đồng chí Hồ Thị Mai chỉ huy được điều về Đồng Liên, Đồng Lộc.
– C557 do đồng chí Nguyễn Thị Lân chỉ huy từ Linh Cảm được điều về Bắc Đồng Lộc.
Ngoài ra còn có lực lượng của tổ máy ủi của Ty Giao thông Vận tải do đồng chí Uông Xuân Lý làm tổ trưởng, Đội chủ lực cầu, chủ lực giao thông của Ty Giao thông Vận tải, đội xe ben của công ty cơ giới, đội xe của Binh trạm 9, Đội Công trình 1, 2, 3 và tổ lái máy gạt của Cục Công trình 1, dân quân xã Đồng Lộc và 5 xã phụ cận, Trung đoàn pháo cao xạ 210 thuộc Sư đoàn 367 với biên chế 5 đại đội pháo 57 và 2 đại đội pháo 37, Tiểu đoàn pháo 37 của Tỉnh đội Hà Tĩnh cùng với lực lượng đảm bảo an ninh trật tự của Ty Công an và lực lượng của các Ty: Bưu điện, Lương thực, Thương nghiệp, Y tế, Văn hóa, Giáo dục, Ttỉnh đoàn với tổng số lúc cao nhất lên tới 16.000 người hừng hực khí thế, sức mạnh chiến thắng giặc Mỹ xâm lược.
Đế quốc Mỹ đã huy động lực lượng không quân từ Hạm đội 7 và các sân bay ở Thái Lan và của Việt Nam Cộng hòa tập trung đánh phá với cường độ cao nhất để cắt đứt bằng được sự chi viện trên tuyến đường này, chúng muốn biến chúng ta về thời kỳ đồ đá. Chỉ tính trong 7 tháng ném bom hạn chế (tháng 4 đến tháng 10/1968) chúng đã đánh vào Ngã 3 Đồng Lộc (mảnh đất 0,6 km2) 1.863 lần với gần 50.000 quả bom các loại, bình quân mỗi m2 phải hứng chịu 3 quả bom.
Và tại chiến trường đã có biết bao chiến công oanh liệt, với sự hy sinh anh hùng không tiếc máu xương của quân và dân tỉnh nhà, trong đó có những tấm gương hy sinh của lực lượng TNXP như:
– Tiểu đội trưởng công binh Lê Đăng Dương thuộc C557 đã xung phong đi rà phá bom từ trường tại Cầu Tối và đã chấp nhận hy sinh vào ngày 04/7/1968. Toàn bộ thi thể chỉ lưu nhặt được một mớ tóc, một đoạn xương cẳng chân không đầy 3kg, đồng chí là con của bà mẹ Việt Nam anh hùng trong một gia đình có 3 người con liệt sỹ.
– Sau đó 20 ngày không quân Mỹ đánh vào đội hình Tiểu đội 4 đại đội 552 đang làm nhiệm vụ, làm 10 nữ cán bộ chiến xy hy sinh ngay tại Ngã Ba Đồng Lộc.
– Sự hy sinh của đồng chí Võ Triều Chung quê ở Thuần Thiện, Bí thư Chi bộ C557 đã nhận về mình nhiệm vụ rà phá bom mìn tại cầu Tùng Cóc. Tại cuộc họp chi bộ trước giờ ra trọng điểm, đồng chí nói: “Tôi đã đi khảo sát kỹ rồi, đây là việc vô cùng khó khăn nguy hiểm, không thể chậm trể, các đồng chí để tôi đi, nếu có mệnh hệ gì đã có người chống gậy, còn các đồng chí chưa ai lập gia đình, lỡ có chuyện gì thì thiệt thòi quá”. Và rồi đồng chí đã thanh thản đi ra ngầm Tùng Cóc rà phá bom nổ chậm và đã hy sinh vào chiều ngày 24/8/1968. Đến nay đã 50 năm vẫn chưa tìm được thi thể, đồng chí đã được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân vào năm 2014.
Bàn thờ 23 TNXP hy sinh tại đồi Con Công
Và có một trận đánh có số lượng thương vong lớn nhất của TNXP chống Mỹ Hà Tĩnh. Đó là trận đánh của mãy bay Mỹ vào đội hình TNXP C555-N55-P18 vào chiều ngày 11 và 13/11/1972 cướp đi sinh mạng của 23 cán bộ chiến sỹ TNXP tại đồi Con Công, xóm Trà Sơn, xã Phú Lộc, huyện Can Lộc. Năm 2010 Hội Cựu TNXP đã vận động các tổ chức cá nhân xây dựng miếu thờ ngay tại vị trí các đồng đội đã hy sinh và đã được công nhận di tích văn hóa cấp tỉnh.
Đồng chí Đào Văn Tinh đang cùng các cháu thiếu nhi dâng hương tại mộ 10 cô gái Đồng Lộc
Sự hy sinh anh dũng của lực lượng TNXP Hà Tĩnh cùng với sự cống hiến hy sinh to lớn của các lực lượng chiến đấu và phục vụ chiến đấu tại chiến trường Đồng Lộc đã làm nên một chiến thắng sáng ngời chù nghĩa anh hùng cách mạng. Chiến thắng Đồng Lộc đã chứng minh cho đường lối chiến tranh nhân dân, hội tụ được sức mạnh tổng hợp của lòng yêu nước nồng nàn, tình thần dũng cảm hy sinh không tiếc máu xương và lý tưởng cách mạng không có gì quý hơn độc lập tự do, tất cả vì miền Nam ruột thịt, làm nên một Đồng Lộc huyền thoại, một địa danh lịch sử TNXP Việt Nam, sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng của tuổi trẻ thời đại Hồ Chí Minh./.
Bài: Đào Văn Tinh, Chủ tịch Hội Cựu TNXP tỉnh Hà Tĩnh
Ảnh: Đồng Sỹ Tiến
[i] Cầu Già trên Quốc lộ 1A (km 498+829 QL.1A), dài 97,61m, bắc qua sông Già, nằm giữa xã Tiến Lộc – huyện Can Lộc và huyện Thạch Hà – Hà Tĩnh
