Tháng 10 năm 1975, trong dòng người thanh niên các tỉnh duyên hải miền Trung hăng hái lên đường xây dựng quê hương mới tại Tây Nguyên, có đôi bạn thân Thanh và Thủy. Họ cùng trường, cùng lớp, và cùng chung nhiệt huyết ký đơn gia nhập TNXP với mong muốn góp sức khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng kinh tế.
Trên chuyến xe chở nặng ước mơ từ Đà Nẵng, họ bất ngờ gặp Phong, một người bạn cùng trường nhưng khác lớp, Phong học lớp 12, còn Thanh và Thuỷ học lớp 11. Sự gặp gỡ tình cờ này đã gắn kết ba tâm hồn trẻ.
Tuy quen nhau chưa lâu, cả ba lại nhanh chóng phải chia tay theo sự phân công: Thanh và Thủy lên Đăk Tô, còn Phong về Ban kiến thiết nhà máy cơ khí Tân Cảnh. May mắn, hai đơn vị chỉ cách nhau chừng 5km. Cứ cuối tuần, con đường mòn lại in dấu chân họ, khi thì Phong vượt dốc lên thăm, lúc Thanh và Thủy men theo triền đồi xuống chơi. Tình bạn của họ cứ thế được bồi đắp giữa đại ngàn.
Sáu tháng sau, định mệnh bắt đầu thử thách những người trẻ. Thanh nhận được tin dữ, một cú sốc nghiệt ngã: gia đình đã bán nhà và vượt biên mà không một lời từ biệt. Tổ ấm không còn, người thân biệt xứ, Thanh khóc nức nở như mất đi mọi điểm tựa. Trong khi đó, gia đình Thủy cũng bán nhà, chuyển về quê ở Điện Bàn. Những biến cố dồn dập khiến Thanh và Thủy chới với.
Phong trở thành điểm tựa vững chãi nhất. Tuần nào anh cũng đạp xe lên thăm, ở bên an ủi, lắng nghe và sẻ chia nỗi đau mất mát.
Rồi một khoảng lặng đáng sợ ập đến: Phong bặt tin gần hai tháng. Linh tính bất an, Thanh và Thủy rủ nhau xuống thăm. Họ thấy Phong ngồi đó, gầy rộc, hốc hác, đôi mắt nhuốm màu tang thương. Cả hai đứng lặng, không dám cất lời.
“Mình mới về Đà Nẵng lên,” Phong khẽ nói.
“Về làm chi vậy anh?”
“Đám tang ba mẹ và em mình.”
Cả Thanh và Thủy như bị đông cứng. Một cơn lạnh chạy dọc sống lưng, cổ họng nghẹn đắng, không thể thốt ra lời chia buồn.
Phong kể trong nức nở. Mấy tháng trước, ba mẹ anh dự định hè này chờ em trai nghỉ học sẽ cùng nhau vào Sài Gòn tìm kế sinh nhai. Chuyến xe định mệnh đã gặp tai nạn thảm khốc trên đèo, không ai sống sót, chỉ còn một người duy nhất thoát chết. Nói rồi, Phong ngồi lặng thinh, những giọt nước mắt đau đớn, bất lực trào ra, xé lòng.
“Cho hai đứa em chia buồn cùng anh,” Thủy nói, cố trấn tĩnh. “Xa quá nên tụi em không thể về thắp hương cho hai bác…”
Phong quệt nước mắt, giọng khản đặc: “Cảm ơn hai em. Đường sá xa xôi, không sao đâu.”
Thời gian trôi đi, liều thuốc duy nhất có thể xoa dịu nỗi đau. Ba mái đầu xanh ấy, cùng với đồng đội, lại vùi mình vào công việc: rà phá bom mìn, khai hoang, phục hóa, xây dựng công trình thủy lợi. Họ biến nỗi đau cá nhân thành bầu nhiệt huyết cống hiến cho đất nước.
Thấm thoát đã bốn năm kể từ ngày rời phố. Họ đã trải qua bao nhiêu cực khổ: từ thể xác đến tinh thần. Đây là mảnh đất khó khăn, nơi ruồi vàng, muỗi bạc, vắt kim cương thay nhau hành hạ. Nơi hiểm nguy luôn rình rập bởi tàn dư chiến tranh, sốt rét ác tính và cả mối đe dọa từ Fulro. Mười mấy đồng đội đã ngã xuống trong cuộc chiến không tiếng súng này. Dẫu vậy, với sức trẻ và tinh thần kiên cường, họ vẫn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ.
Trong gian khó, tình cảm của ba người cũng rẽ sang một hướng mới. Thanh và Phong đã yêu nhau. Với Thủy, họ vẫn là đôi bạn thân thiết nhất.
Chuyện gì đến cũng đã đến. Phong và Thanh đăng ký kết hôn. Xưởng cơ khí tổ chức một tiệc cưới ấm cúng, giản dị. Bạn bè TNXP chính là gia đình, là người thân duy nhất còn lại. Họ chính thức về chung một nhà. Hạnh phúc ngắn ngủi. Hơn chín tháng sau, Thanh đã mang thai đứa con đầu lòng, sắp đến ngày sinh nở.
Nhưng trời không chiều lòng người. Trong một trận sốt rét ác tính, Phong được chuyển xuống trạm xá. Anh đã không qua khỏi.
Nghe tin sét đánh, Thanh phóng xe chạy mà không ai kịp giữ lại. Mới chỉ mươi bước chân, cô vấp té ngửa, đầu va mạnh xuống đất, bất tỉnh. Khi ngã, ánh mắt cuối cùng của Thanh không phải là nỗi sợ hãi mà là ánh nhìn bất lực hướng về phía trạm xá nơi Phong vừa nằm xuống.
Mọi người tức tốc đưa cô đi cấp cứu. Kết quả cuối cùng nghiệt ngã: “Cứu được con, hy sinh mẹ.” Một bi kịch chồng lên bi kịch.
Sau khi chôn cất Phong và Thanh, Thủy – người bạn thân thiết nhất – đã kiên quyết nhận nuôi đứa bé. Dù có những ý kiến nên giao con cho trại trẻ mồ côi, Thủy không chấp nhận. Thủy không phải là mẹ, nhưng đứa bé này là tất cả những gì còn sót lại của hai người bạn thân nhất. Nhận nuôi con là giữ lại linh hồn của họ, là cách duy nhất để Thủy tiếp tục sống ở mảnh đất này.
Từ đó, trong lán trại TNXP 10/75, tiếng khóc, tiếng cười của trẻ thơ bắt đầu vang lên. Âm thanh quen thuộc ấy mang lại sức sống, xua đi phần nào nỗi buồn mất mát.
Để ghi dấu kỷ niệm mùa thu năm 1975, mùa cả ba tham gia TNXP, Thủy đã đặt tên cho bé là Đoàn Thanh Phong Thu (ghép tên Thanh và Phong), và gọi thân mật là Hoài Thu. Bé Hoài Thu lớn lên trong vòng tay “mẹ” Thủy, trong tình yêu thương vô bờ bến của các cô chú đồng đội. Em trở thành biểu tượng của sự sống và hy vọng.
Khi bé Hoài Thu được bốn tuổi, Thủy quyết định tìm một con đường mới. Cô liên lạc và được nhận vào làm tại một công ty ở Đà Nẵng, đồng thời xin phép chuyển ngành. Ban chỉ huy đơn vị đã chấp thuận.
Ngày chia tay Tây Nguyên, sau hơn mười năm gắn bó, đã đến.
Tay bồng Hoài Thu, hành trang của hai mẹ con chẳng có gì nhiều, ngoài những giọt nước mắt không thể đong đếm của những người ở lại. Thủy bế con quay lưng về phía đại ngàn, mang theo một phần ký ức đau thương nhưng cũng đầy yêu thương của “Đứa con 10/75” về lại phố thị.
Một số hình ảnh trong buổi găpj mặt truyền thống kỷ niệm 50 năm Thanh niên xung phong miền Trung đi xây dựng Tây Nguyên
Nguyễn Miên
