Anh Nguyễn Văn Đệ (sinh năm 1927), người con ưu tú của xã Thanh Bình, huyện Thanh Chương (trước đây), tỉnh Nghệ An, là một cán bộ Đảng, cán bộ Đoàn mẫn cán, suốt đời gắn bó và cống hiến cho sự nghiệp thanh niên, đặc biệt là lực lượng TNXP Việt Nam. Anh nguyên là Bí thư Trung ương Đoàn, nguyên Bí thư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), nguyên Trưởng ban TNXP Trung ương Đoàn, nguyên Trưởng ban Liên lạc cán bộ Đoàn và TNXP ngành GTVT, nguyên Ủy viên Đoàn Chủ tịch Hội Cựu TNXP Việt Nam.
Sớm giác ngộ cách mạng và những bước chân đầu tiên
Sinh trưởng trong một gia đình nghèo giàu truyền thống cách mạng, anh Nguyễn Văn Đệ sớm giác ngộ. Năm 1948, anh là công nhân tại xưởng quân giới (chuyên sản xuất đạn, dược, chất nổ) phục vụ kháng chiến. Tại đây, anh đã có nhiều sáng kiến mang lại năng suất và hiệu quả, được anh em tín nhiệm bầu làm Thư ký công đoàn. Ngày 25/10/1948, anh vinh dự được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự kiện này đã đặt nền móng vững chắc cho hành trình cách mạng sau này của anh.
Đầu tháng 8/1950, sau khi hoàn thành nhiệm vụ tại xưởng quân giới, anh được điều động công tác tại cơ quan Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam ở chiến khu Việt Bắc. Tại đây, với sự dìu dắt, giúp đỡ của anh Nguyễn Lam, anh đã nhanh chóng hòa nhập và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được giao.
Tháng 8/1954, một bước ngoặt quan trọng đã đến khi anh được Ban Tổ chức Trung ương Đảng điều về công tác tại Trung ương Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam, chính thức bắt đầu chặng đường cống hiến trọn vẹn cho công tác Đoàn. Anh được giao nhiệm vụ thành lập bộ phận Thanh niên Công nhân. Với tầm nhìn sâu sắc về vai trò của Đoàn, được truyền cảm hứng từ lời dạy của Bác Hồ: “Không có việc gì khó / Chỉ sợ lòng không bền / Đào núi và lấp biển / Quyết chí ắt làm nên”, cùng với sự vận dụng nguyên lý tổ chức của các nước anh em (như việc xem Đoàn là “cánh tay và đội hậu bị đáng tin cậy của Đảng”), anh đã tìm ra nội dung giáo dục và phương pháp vận động thanh niên thành công, coi thanh niên là “nước” để nâng thuyền “Đoàn” lên cao.
Sau chiến thắng giải phóng Thủ đô năm 1954, anh về công tác tại Thành đoàn Thanh niên cứu quốc Hà Nội, trực tiếp giữ chức Trưởng Ban Thanh niên Công nhân. Công việc bề bộn như tiếp quản Nhà máy điện Yên Phụ, nhà đèn Bờ Hồ, ổn định nhanh chóng sản xuất và đời sống công nhân. Giai đoạn 1955 – 1957, nhiệm vụ trọng tâm là hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục kinh tế, văn hóa. Với phương châm làm việc gần gũi, sâu sát, anh đã thực hiện chủ trương “Ba cùng” (Cùng ăn, cùng ở, cùng làm) với công nhân, vận động đoàn viên hoàn thành nhiệm vụ. Trong giai đoạn này, anh cũng trực tiếp chỉ đạo xây dựng các công trình văn hóa mang tính biểu tượng, tiêu biểu là Công trình xây dựng Hồ Bảy Mẫu (nay là Công viên Thống Nhất) và công trình Đường Thanh niên, thể hiện vai trò xung kích của tuổi trẻ trong công cuộc kiến thiết đất nước sau chiến tranh.
Dấu ấn vàng son trên cương vị Bí thư Trung ương Đoàn
Bộ trưởng Bộ GTVT Phan Trọng Tuệ (ngoài cùng bên phải) và anh Nguyễn Văn Đệ (người thứ hai từ trái sang) trong dịp đến thăm Đội TNXP 53 (Hà Tĩnh) Ảnh: T.L
Năm 1958, anh được Trung ương Đoàn cử đi học tập một năm tại Trường đào tạo cao cấp thuộc Trung ương Đoàn TNCS Lê Nin – Liên Xô. Dù chỉ học hết lớp 3 trước khi tham gia cách mạng, qua bao năm tự học, tự làm và kinh qua thực tiễn, chuyến đi này giúp anh hệ thống hóa kiến thức cơ bản về chủ nghĩa Mác-Lênin và đúc kết kinh nghiệm quý báu từ Đoàn TNCS Lê Nin.
Trở về nước, anh giữ chức Phó Bí thư Thường trực Thành đoàn Hà Nội. Ngày 25/3/1961, tại Đại hội Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam lần thứ III, anh được bầu vào Ban Chấp hành và giữ chức Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam.
Trong suốt 15 năm trên cương vị Bí thư Trung ương Đoàn, anh đã kinh qua nhiều chức vụ quan trọng khác nhau: Trưởng ban Công nghiệp, Trưởng ban Thanh niên Quốc phòng chống Mỹ cứu nước Trung ương, Trưởng ban Tổ chức, và Giám đốc Trường Đoàn Trung ương. Ở bất kỳ vị trí nào, anh đều thể hiện vai trò lãnh đạo chủ chốt, đảm bảo các đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.
Đặc biệt, trong những năm tháng khốc liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, anh được biệt phái tham gia Ban Chấp hành Đảng bộ ngành GTVT, giữ chức Bí thư Đoàn Thanh niên ngành GTVT. Năm 1971, anh trở về giữ chức Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn và Bí thư Ban Chấp hành Đảng bộ cơ quan Trung ương Đoàn. Đây là giai đoạn lịch sử khi anh cùng các anh trong Ban Bí thư Trung ương Đoàn trực tiếp chỉ đạo và thực hiện nhiệm vụ Trung ương Đảng giao phó: tổ chức và lãnh đạo lực lượng TNXP tập trung trong cuộc kháng chiến. Thực hiện Chỉ thị 71/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ năm 1965, anh được phân công làm Trưởng ban TNXP chống Mỹ cứu nước.
Giai đoạn 1965 – 1975, anh cùng các anh lãnh đạo đã chỉ đạo tổ chức và quản lý 3 nhiệm kì TNXP tập trung với 3 Tổng đội, 170 Đội, 40 Đại đội độc lập, quy tụ 271.000 đội viên. Lực lượng TNXP dưới sự lãnh đạo của anh đã trở thành lực lượng xung kích tuyến lửa, phối hợp chặt chẽ với Đoàn 559 và các Bộ, ngành để bảo đảm huyết mạch giao thông, góp phần quyết định vào thắng lợi hoàn toàn, đánh bại chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.
Ngoài công tác Đoàn, năm 1971, anh còn là Đại biểu Quốc hội khóa IV, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế – Kế hoạch của Quốc hội, và Ủy viên Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, khẳng định vai trò đa năng và uy tín rộng rãi của mình. Sau Đại thắng mùa Xuân 1975, anh tiếp tục làm Trưởng đoàn công tác miền Nam, thực hiện nhiệm vụ lịch sử là chuẩn bị cho Đại hội Đoàn thống nhất hai miền và tham gia Ban cải tạo của Trung ương.
Tiếp tục cống hiến trong công tác tư pháp và quốc tế
Năm 1977, anh được điều động sang công tác tại Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, giữ chức Vụ trưởng Kiểm sát Chung và được bổ nhiệm là “Kiểm sát viên cao cấp”. Sự chuyển đổi sang lĩnh vực tư pháp cho thấy năng lực thích ứng và cống hiến không ngừng của anh trong nhiều lĩnh vực khác nhau của bộ máy nhà nước.
Tháng 6/1979, anh được điều chuyển làm Tổ trưởng tổ chuyên gia, sau đó là Trưởng đoàn chuyên gia Việt Nam tại Campuchia. Nhiệm vụ kéo dài 3 năm tại đất nước bạn là một minh chứng cho tinh thần quốc tế cao cả của anh. Anh đã giúp đỡ, xây dựng thành công Đoàn Thanh niên Nhân dân Cách mạng Campuchia đứng vững và phát triển sau khi chính quyền Pol Pot bị đánh bại, củng cố mối quan hệ hữu nghị đặc biệt giữa hai nước.
Từ năm 1982 đến 1989, anh được điều động về làm Phó Bí thư Thường trực Ban Chấp hành Đảng bộ Khối cơ quan Công nghiệp Trung ương. Trong suốt cuộc đời công tác 37 năm, anh đã dành 2/3 thời gian cho công tác Đoàn, đặc biệt là 15 năm trực tiếp làm Bí thư Trung ương Đoàn và gắn bó sâu sắc với lực lượng TNXP, biến tình yêu và sự thấu hiểu cho thanh niên trở thành lý tưởng sống.
Người suốt đời trăn trở vì quyền lợi cựu TNXP
Anh Nguyễn Văn Đệ dẫn đầu đoàn đại biểu Cựu TNXP ngành GTVT làm việc với Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Triết năm 2000.
Nắm chắc về sự hy sinh và cống hiến vô bờ bến của lực lượng TNXP cho độc lập dân tộc, khi về hưu, anh vô cùng trăn trở khi thấy nhiều cựu đội viên sau gần 20 năm thống nhất đất nước vẫn chưa được hưởng chế độ, chính sách xứng đáng (như chưa được công nhận liệt sĩ, thương binh, hay chính sách chất độc da cam). Đây là gánh nặng nghĩa tình mà anh không thể buông bỏ.
Chính sự trăn trở sâu sắc này đã thôi thúc anh đứng ra thành lập Ban Liên lạc cán bộ Đoàn và TNXP ngành GTVT. Năm 1993, sau khi báo cáo Bộ GTVT thành lập Ban liên lạc, anh đã cùng các anh tích cực đi khảo sát thực tế tại các tỉnh phía Bắc, khu 4 và vận động thành lập Ban liên lạc Cựu TNXP tại các địa phương. Anh kiên trì tổng hợp tình hình, thống kê số liệu chi tiết để có cơ sở vững chắc báo cáo Đảng và Nhà nước.
Năm 2000, anh tiếp tục tổ chức đoàn công tác gồm 40 anh vào thăm và khảo sát các tỉnh phía Nam, đặc biệt là đồng bằng sông Cửu Long, nhằm tập hợp lực lượng và hoàn thiện hồ sơ. Cuối cùng, nỗ lực bền bỉ của anh và Ban Liên lạc đã dẫn đến việc thành lập Hội Cựu TNXP Việt Nam vào tháng 12/2004, sau khi được Chính phủ thống nhất.
Tác giả trao quà Tết của Hội Cựu TNXP Việt Nam tặng anh Nguyễn Văn Đệ trong dịp Tết Canh Tý 2020.
Từ ngày thành lập, Hội đã trở thành nhân chứng lịch sử quan trọng, giúp Đảng, Nhà nước giải quyết cơ bản chế độ, chính sách cho cựu TNXP tham gia kháng chiến. Với cương vị là Ủy viên Đoàn Chủ tịch, anh không chỉ làm công tác nghĩa tình đồng đội, đảm bảo quyền lợi cho hội viên mà còn có nhiều đóng góp về mặt lý luận và truyền thống. Anh đã biên soạn và xuất bản 9 cuốn sách về tư liệu, lịch sử, truyền thống TNXP Việt Nam, để lại di sản quý giá, giáo dục lòng yêu nước và tinh thần xung phong cho thế hệ trẻ.
Hôm nay, trước sự ra đi của anh[1], Hội Cựu TNXP Việt Nam và toàn thể hội viên xin kính cẩn, tiếc thương. Vĩnh biệt anh Nguyễn Văn Đệ – một cán bộ Đảng, cán bộ Đoàn mẫu mực, tận tâm và suốt đời vì TNXP.
Mong anh dưới suối vàng được siêu thoát! Kính thương anh!
[1] Anh Nguyễn Văn Đệ mất lúc7.15 ngày 11/10/2025 tại Hà Nội
Ngô Tuyến
Thường trực Đoàn Chủ tịch Hội Cựu TNXP Việt Nam
