Đầu tháng 11/1978 hàng trăm thanh niên huyện Lương Tài (bấy giờ là huyện Gia Lương tỉnh Hà Bắc[i]) nhập ngũ tham gia lực lượng TNXP bảo vệ biên giới. Ngày nay, lực lượng này trở thành nòng cốt cán bộ Hội Cựu Thanh niên xung phong các cấp của tỉnh Bắc Ninh.
Trước tình hình căng thẳng biên giới phía Bắc ngày càng gia tăng, từ đầu năm 1978 hàng ngàn thanh niên huyện Gia Lương cũng như các huyện khác trong tỉnh Hà Bắc được lệnh tòng quân lên biên giới. Đến giữ năm 1978 huyện Gia Lương lại nhận lệnh thành lập một lực lượng lớn TNXP bảo vệ biên giới. Bộ khung đơn vị là cán bộ cấp huyện và xã. Nhiều người là cán bộ chủ chốt cấp Bí thư Đảng ủy và Chủ tịch xã, trên huyện là cấp Trưởng phòng. Công tác tuyển quân làm chặt chẽ, có tuyên truyền vận động chính sách với gia đình và người thực hiện nhiệm vụ như làm nghĩa vụ quân sự. Một số người đã hoàn thành nhiệm vụ TNXP thời đánh Mĩ lại tiếp tục xung phong làm nhiệm vụ mới để làm nòng cốt cho đơn vị. Biên chế đơn vị như trong quân đội, mỗi đại đội gồm thanh niên của 3 xã hợp lại, tương đương một đại đội (C) quân đội.
Ngày 20/11/1978 huyện tổ chức giao quân. Các chiến sĩ mới nhận cấp phát tư trang rồi lên xe đi làm nhiệm vụ. Các đơn vị huyện Gia Lương được điều động về khu vực biên giới huyện Văn Lãng (Lạng Sơn). Do tình hình biên giới đã rất căng thẳng nên phải hành quân lúc gần tối. Nơi đóng quân gần doanh trại quân đội, mặc dù đã có sự chuẩn bị trước nhưng lán trại rất sơ sài và thiếu cả chỗ ở. Nhưng đơn vị ngay lập tức bắt tay vào thực hiện nhiệm vụ củng cố doang trại, tăng gia sản xuất, xây dựng công sự trận địa và huấn luyện chiến đấu. Vũ khí trang bị có súng CKC, trung liên, đại liên và cối 60. Phương án phối hợp tác chiến với bộ đội đã được cấp trên xác định từ trước.
Ngày 17/2/1979 khi quân Trung Quốc nổ súng xâm lược, các đơn vị TNXP bảo vệ biên giới của huyện Lương Tài dù chhuwa dduwwocj huấn luyện hết chương trình quân sự nhưng cũng đã lập tức triển khai đội hình theo phương án tác chiến của cấp trên. Đơn vị Lũng Vài phục vụ chiến đấu ở tuyến Cổng Trời. C3 Hoàng Việt bảo đảm tuyến đường Na Sầm. Đơn vị C1 Tân Yên bảo đảm tuyến Tân Thanh. C2 Phượng Long bảo đảm tuyến Hành Thanh, đồi Khau Khác. C2 Tân Lãng bảo đảm tuyến đường 4-Mẫu Sơn. Đơn vị c4 Hội Hoan bảo vệ kho hậu cần. Các đơn vị dũng cảm làm nhiệm vụ tải đạn, tải thương tận chiến hào. Ở những điểm ác liệt như Hữu Nghị Quan, Tân Yên, Cao Lộc… một số chiến sĩ TNXP hi sinh, bị thương và cả bị địch bắt. Nhưng tinh thần chung đều vững vàng, kiên cường bám trụ, tuân thủ mọi mệnh lệnh của cấp trên. Hướng Phượng Long bộ đội rút lui chiến chuật, C2 được lệnh quay lại doanh trại quân đội cất dọn trang bị vũ khí còn sót lại, sau đó phối hợp với địa phương truy bắt chỉ điểm, phản động.
Sau khi quân địch rút quân, các đơn vị TNXP huyện Gia Lương tiếp tục làm nhiệm vụ tu sửa trận địa chiến đấu, làm công tác thương binh liệt sĩ và giúp đỡ nhân dân địa phương ổn định đời sống, khắc phục hậu quả “giết sạch, đốt sạch, phá sạch” của địch nơi chúng tràn qua. Đến tháng 1/1980 đơn vị hoàn thành nhiệm vụ được lệnh giải thể. Một số chuyển công tác, còn lại đại đa số về địa phương tiếp tục lao động sản xuất xây dựng gia đình và quê hương.
Ngày 20/11/2018, các cựu TNXP Lương Tài tham gia bảo vệ biên giới phía Bắc đã tổ chức họp mặt kỉ niệm 40 năm ngày nhập ngũ. Một lần nữa truyền thống đơn vị lại được thắp lên, cháy lên, truyền lửa cho thế hệ trẻ địa phương nhiệt huyết học tập, công tác xây dựng quê hương giàu mạnh.
Phạm Thuận Thành
Thường Vũ – An Bình – Thuận Thành – Bắc Ninh
[i] Hà Bắc là một tỉnh cũ ở đồng bằng và trung du Bắc Bộ Việt Nam, thành lập ngày 27 tháng 10 năm 1962 sau sự hợp nhất hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang, đến ngày 6 tháng 11 năm 1996 lại tách ra như cũ. Khi hợp nhất, tỉnh Hà Bắc ban đầu gồm 2 thị xã: thị xã Bắc Giang (tỉnh lỵ), thị xã Bắc Ninh và 16 huyện: Gia Lương, Hiệp Hòa, Lạng Giang, Lục Nam, Lục Ngạn, Quế Dương, Sơn Động, Tân Yên, Thuận Thành, Tiên Du, Từ Sơn, Việt Yên, Võ Giàng, Yên Dũng, Yên Phong, Yên Thế. Ngày 6 tháng 11 năm 1996, kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa IX ra Nghị quyết chia tỉnh Hà Bắc để tái lập tỉnh Bắc Giang và tỉnh Bắc Ninh: Tỉnh Bắc Giang gồm thị xã Bắc Giang và 9 huyện: Hiệp Hòa, Lạng Giang, Lục Nam, Lục Ngạn, Sơn Động, Tân Yên, Yên Dũng, Yên Thế. Tỉnh Bắc Ninh gồm thị xã Bắc Ninh và 5 huyện: Gia Lương, Quế Võ, Thuận Thành, Tiên Sơn, Yên Phong.
