Thực hiện nghị quyết của Ban Thường vụ tỉnh uỷ Hà Bắc, ngày 11/5/1972 Đội TNXP chống Mĩ cứu nước tập trung 245 Nguyễn Văn Cừ đã được thành lập. Đội có 750 người thuộc 10 đơn vị huyện, thị xã. Ban chỉ huy đội gồm 4 người: Nguyễn Văn Nga, Hiệu trưởng trường Đoàn tỉnh là đội trưởng; Ngô Quang Vượng, Trưởng ban Tuyên giáo Huyện uỷ Tiên Sơn là chính trị viên, bí thư đảng uỷ; Nguyễn Công Thiêm, cán bộ Tỉnh đoàn là đội phó, chính trị viên phó; Nguyễn Văn Hoành, huyện uỷ viên huyện Lục Nam là đội phó hậu cần.
Cơ quan đội có bộ máy tham mưu giúp việc: chính trị, quân sự, thi đua, kế hoạch thống kê, hậu cần… Đội biên chế 5 đại đội là: 2451, 2452, 2453, 2454, 2455, gọi tắt là c1, c2, c3, c4, c5. Tổ chức đảng toàn đội là cấp đảng bộ 45 đảng viên, có 6 chi bộ ở 5 đại đội và đội bộ.
Ban đầu Đội thuộc sự điều động của Tổng cục Hậu cần, chi viện mặt trận Quảng Trị. Nhưng thời kì này không quân Mĩ đánh phá ác liệt giao thông miền Bắc nên đội nhận nhiệm vụ mới là bảo đảm giao thông đường sắt. Tổng cục Đường sắt phân công đội TNXP 245 cùng với Công ty Đường 6 bảo đảm tuyến đường sắt từ Đồng Đăng (Lạng Sơn) đến Đồng Giao (Ninh Bình). Đội bố trí 3 đại đội làm nhiệm vụ ở trọng điểm Yên Viên, Giáp Bát, cầu tạm Đông Dư, 2 đại đội làm nhiệm vụ ở trọng điểm Đồng Giao. Đội bộ đóng ở thôn Trịnh Xá (xã Châu Khê – Từ Sơn).
Khẩu hiệu “Địch phá ta sửa ta đi”, rồi khi địch đánh phá ác liệt đội lại thực hiện khẩu hiệu “Địch phá ta cứ đi” đã nói lên tinh thần dũng cảm bảo đảm giao thông của Đội. Cầu Bắc Thuỷ (Lạng Sơn), cầu Đuống là những trọng điểm địch đánh phá. Cầu bị hỏng là đội lập tức đến sửa chữa hoặc làm cầu tạm. Tại trọng điểm cầu Đuống đơn vị đã làm cầu tạm Đông Dư và cầu treo Hưng Kí. Các đội viên TNXP ngày đêm vận tải hàng bằng xe cải tiến từ kho Yên Viên qua cầu treo Hưng Kí sang bên kia sông chất lên tàu hàng với đường vận chuyển dài gần 3km.
Ngoài nhiệm vụ chính, đội còn tổ chức học văn hoá, hoạt động văn nghệ, thể dục thể thao. Kết nghĩa với Trường đại học Sư phạm 1 Hà Nội nên Đội càng có nhiều hoạt động văn thể sôi nổi, liên tục được Tổng cục Đường sắt đánh giá là đơn vị lá cờ đầu.
Đặc biệt, trong giai đoạn 12 ngày đêm (từ 18 đến ngày 30-12-1972), giặc Mĩ sử dụng máy bay B-52 đánh phá Hà Nội, Hải Phòng…, ga Yên Viên bị đánh phá với mức độ khủng khiếp. Mỗi ngày chúng rải thảm vài lần, cũng san bằng nhà cửa, đường sá, kho tàng. Ban chỉ huy Đội đã nắm chắc quy luật đánh phá để kịp thời sơ tán người, phương tiện trước khi máy bay đến rải thảm nên suốt một giai đoạn dài không bị thương vong người nào, đội có đủ lực lượng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Mỗi khi dứt loạt bom đội lại điều quân đến san đường, kéo ray hoàn chỉnh tuyến đường sắt mới. Dưới nền khu Yên Viên đất bị bom cày xới nhiều hàng hoá lẫn vào đất đá, lưulại dấu ấn ác liệt của sự đánh phá của không quân Mĩ.
Vừa khôi phục đường, đội vừa giải toả hàng vạn tấn hàng hoá qua đường cầu treo Hưng Kí; cử người đào phá 4 quả bom nổ chậm ở nhà ga Gia Lâm. Trong thời kì này Đội đã vinh dự được các đồng chí Tổng bí thư Lê Duẩn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Bộ trưởng Giao thông vận tải Phan Trọng Tuệ, Tổng cục trưởng Đường sắt Hồng Xích Tâm đến thăm và động viên. Đội TNXP 245 Nguyễn Văn Cừ và Công ti đường 6 đã được tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, Bằng khen của Chính phủ, nhiều cá nhân được tặng bằng khen, giấy khen.
Năm 1973 Đội TNXP 245 Nguyễn Văn Cừ được vinh dự lớn lao cử 500 người tham gia duyệt binh trọng thể nhân ngày Quốc tế lao động 1/5 tại quảng trường Ba Đình. Đội trưởng Nguyễn Văn Nga được cử làm đội trưởng khối TNXP duyệt binh. Đây là lần thứ hai lực lượng TNXP Bắc Ninh được tham gia duyệt binh mừng chiến thắng (lần trước là Đại đội TNXP 406 do đồng chí Nguyễn Minh Ca là đại đội trưởng thuộc Đội 40 phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ duyệt binh ngày 1/1/1955).
Tháng 8/1973 đội TNXP 245 Nguyễn Văn Cừ hoàn thành nhiệm vụ, phần lớn cán bộ chiến sĩ được chuyể ngành làm ở ngành đường sắt, Bộ Ngoại thương, Bộ Lao động – Thương binh & Xã hội; một số ít về công tác tại địa phương và xuất ngũ về quê.
Những năm qua, dù công tác ở đâu, cán bộ chiến sĩ Đội TNXP 245 Nguyễn Văn Cừ cũng đều phát huy truyền thống TNXP hoàn thành tốt nhiệm vụ mới, nhiều đồng chí là cán bộ chủ chốt ở cơ quan công tác.
Năm 1996 Ban liên lạc Đội TNXP 245 Nguyễn Văn Cừ được thành lập, do đồng chí Ngô Quang Vượng làm trưởng ban. Ban liên lạc đã hoạt động có hiệu quả với hệ thống tổ chức đến cấp huyện, có quy chế hoạt động, có quỹ và hội phí tự nguyện riêng và có nhiều hoạt động tình nghĩa phong phú, tình cảm. Trưởng ban hiện nay là đồng chí Ngô Văn Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Cựu TNXP tỉnh Bắc Ninh.
Ngày 19/5/2022 Ban liên lạc đã tổ chức gặp mặt kỉ niệm 50 năm ngày thành lập. Lãnh đạo Tỉnh đoàn, Tỉnh hội đã tới dự và chúc mừng (ảnh trên). Ban liên lạc đã làm kỉ vật truyền thống tặng toàn bộ các chiến sĩ cũ của đơn vị.
Phạm Thuận Thành
